ChúngTa.com

Thưa tiến sĩ Adler,

Có bất kỳ sự khác biệt cơ bản nào giữa con người và con vật, hoặc con người có phải là con vật giống như tất cả những loài khác không? Một số người nói rằng con người là sinh vật duy nhất có thể suy nghĩ và học tập. Nhưng tôi không coi đây như một sự khác biệt thật sự, vì các nhà sinh vật học và các nhà phân tâm học đã chứng minh rằng con vật có thể tạo ra nhiều thứ và giải quyết các vấn đề. Tôi từng biết một số con chó cực thông minh và một số người hoàn toàn không biết suy nghĩ. Khác biệt cơ bản giữa con người và con thú là gì?

A.M.P.

A.M.P. thân mến,

Cho đến những thời đại tương đối gần đây, ít có triết gia nào còn hoài nghi chuyện con người về cơ bản khác hẳn các loài thú khác. Trong truyền thống tư tưởng phương Tây, từ Plato đến thế kỷ 19, hầu như mọi người đều cho rằng con người và chỉ riêng con người là một con vật có lý trí. Quan điểm triết học về bản chất đặc biệt của con người này phù hợp với quan điểm Thánh kinh vốn cho rằng con người và chỉ riêng con người được tạo ra theo hình ảnh Chúa – một con người, chứ không phải một vật.

Từ thời Darwin, quan điểm ngược lại đã trở nên phổ biến, không chỉ giữa các nhà khoa học, mà cả trong các tầng lớp học thức nói chung. Học thuyết của Darwin về nguồn gốc con người cho rằng con người và loài vượn người đã thừa hưởng từ một dạng tổ tiên chung; và cùng với quan điểm về nguồn gốc tiến hóa của con người này là quan điểm cho rằng con người và những loài động vật có vú cao cấp chỉ khác nhau về mức độ. Vì thế thay vì nghĩ rằng chỉ có con người là có lý trí, những nhà nghiên cứu thuyết tiến hóa còn tìm thấy cùng một kiểu trí thông minh trong con người và những động vật khác. Có điều là con người có nhiều trí thông minh hơn.

Trong lá thư bạn nói rằng bạn nghĩ các luận điểm truyền thống biện minh cho bản chất đặc biệt của con người là không đủ sức thuyết phục, bởi vì con vật cũng như con người đều có thể suy xét, bởi vì con vật cũng như con người đều có thể làm được nhiều thứ,… Giờ hãy để tôi trả lời câu hỏi của bạn bằng cách biện hộ cho quan điểm truyền thống về con người như một sinh vật hết sức đặc biệt.

Chứng cứ mạnh mẽ nhất là con người có những năng lực nào đó mà không một con vật nào khác có được ở mọi mức độ cho dù có gì nằm trong những điều con người có thể làm mà các con vật khác không thể làm được. Một biểu hiện như thế là khả năng tạo ra các thứ của con người.

Tôi biết ong làm tổ ong, chim làm tổ chim, và hải ly xây những đập nước. Nhưng những sản phẩm như thế hoàn toàn là thuộc phần bản năng của chúng. Một loài chim nhất định làm tổ theo cùng cách từ thế hệ này sang thế hệ khác. Điều này cho thấy rằng tổ là một sản phẩm của bản năng chứ không phải của nghệ thuật, vốn đòi hỏi lý trí và ý chí tự do. Trong việc làm nhà, cầu, hay bất kỳ vật dụng nào khác, con người sáng chế và tuyển chọn. Họ là những nghệ sĩ thực sự, trong khi con vật thì không.

Thêm nữa, chỉ có con người mới chế tạo máy móc để tạo năng suất. Những con thú khác có thể sử dụng những công cụ thô sơ, nhưng không một con thú nào khác tạo ra được một máy ép dập ra hàng loạt sản phẩm khi nguyên liệu thô được đút vào. Đây là một biểu hiện nữa về năng lực đặc biệt của con người trong vai trò một người tạo ra các thứ.

Bạn nói rằng những con vật khác có thể suy xét. Theo quan điểm tôi thì nói đúng hơn là những con vật khác có thể giải quyết các vấn đề mỗi khi chúng phải đương đầu với tình trạng cấp bách về sinh học để tìm cách đạt được những gì chúng cần. Tất cả cái được gọi là “suy nghĩ” của con vật chỉ ở mức độ này. Nhưngkhông con vật nào từng ngồi xuống để suy nghĩ, theo cách mà một triết gia hay một nhà toán học làm khi anh ta không có gì thúc bách về mặt sinh học để phải làm như thế.

Việc con người suy nghĩ lan man và sử dụng tới ngôn ngữ là một biểu hiện nữa cho thấy việc này hoàn toàn khác hẳn cách một con thú giải quyết vấn đề. Dĩ nhiên là con thú tạo ra được âm thanh và truyền đạt được những cảm xúc hoặc rung động của chúng cho nhau. Nhưng không một con thú nào truyền đạt suy nghĩ; không một con thú nào từng thốt ra một câu để khẳng định một điều gì đó là đúng hay sai. Chỉ duy nhất một loài thú có lý trí là con người mới có thể làm điều đó.

Tôi có thể tiếp tục đưa ra những chứng cứ khác rằng con người có những năng lực nào đó mà không con vật nào có được ở mức thấp nhất. Nhưng tôi sẽ tạm bằng lòng với một sự kiện nữa.

Con người là động vật duy nhất có sự phát triển về mặt lịch sử. Những con thú khác có thể thay đổi về hình dạng sinh học của chúng qua hàng trăm ngàn thế hệ; nhưng những thay đổi như thế hoàn toàn do kết quả của những thay đổi trong yếu tố di truyền, vốn là thứ duy nhất được truyền từ thế hệ này sang thế hệ sau. Con người truyền những tư tưởng, những định chế, hay toàn bộ truyền thống văn hóa, từ thế hệ này sang thế hệ khác, và điều này giải thích lịch sử loài người.

Theo quan điểm của tôi chứng cứ thực tiễn này hoàn toàn ủng hộ quan điểm rằng về chủng loại con người khác xa súc vật. Giống như súc vật, họ cũng là sinh vật. Nhưng không giống chúng, con người có lý trí. Điều này, dĩ nhiên, nếu nó đúng, sẽ buộc chúng ta bác bỏ học thuyết của Darwin về nguồn gốc tiến hóa của con người. Nhưng xét cho cùng các học thuyết tất phải được xây dựng cho phù hợp với các sự kiện, chứ không phải các sự kiện phải được xây dựng cho phù hợp với các học thuyết.