Có tín ngưỡng nhưng không được dị đoan

05:09 CH @ Thứ Năm - 28 Tháng Ba, 2019

Nhà chí sĩ Phan Bội Châu (1867-1940) trong suốt cả cuộc đời phải bôn ba tứ xứ cũng như khi bị kẻ thù giam lỏng làm "ông già Bến Ngự" ở Huế đều đau đáu một nỗi niềm khai sáng dân trí để hy vọng nhờ thế mà đất nước sẽ thoát khỏi ách nô lệ của thực dân Pháp, giành lại độc lập. Vừa là một chiến sĩ cách mạng với nhiều hoạt động thực tế, Phan Bội Châu còn là một nhà tư tưởng dân chủ lớn với nhiều tác phẩm xuất sắc để đời. Trong bài báo nhỏ này, chúng tôi chỉ muốn đề cập tới một số trích đoạn di thảo (chữ Hán viết tay) của Phan Bội Châu viết về những cái hại của thói mê tín dị đoan. Tập di thảo này đã được bà Nguyễn Thị Phúc, vợ hai của ông Phan Nghi Huynh (con trai cả của Phan Bội Châu) trao cho các nhà nghiên cứu năm 1961 và học giả Chương Thâu đã dịch ra tiếng Việt.


Phan Bội Châu là một người Nho học sâu sắc. Trong nhận thức của ông, đạo trời thực ra là đạo của thiên nhiên, tự nhiên. Ông viết: "Trời cũng không bao giờ có ý riêng cả… Cái gọi là trời làm ra chẳng qua là lẽ phải mà thôi; làm phúc cho người lành, gieo vạ chi kẻ ác, lẽ phải vốn có như thế…". Phan Bội Châu cũng không phủ nhận quỷ thần vì ông cho là "cái gọi là quỷ thần chẳng qua là khí thiêng ở giữa không trung mà thôi". Và với tư cách kẻ sĩ Nho học, ông hết sức bài bác, thậm chí căm ghét những hành vi lợi dụng tâm lý sùng tín của con người để gieo rắc những tục lệ, thói sùng bái tôn giáo quá đà trong xã hội đương thời, dẫu biết rằng, "kẻ sĩ sinh ra đời có thể làm được trăm việc, chỉ không sửa đổi được phong tục…".

Theo Phan Bội Châu, những phong tục tầm thường "là tên giặc vô lại của nhà Nho". Ông lý giải: "Nếu đánh nó thì sức mình không đủ để thắng nó một mình, mà phục tùng nó thì sẽ bị nó làm cho khốn đốn. Tuân Tử nói: Khom lưng làm tôi mọi suốt đời, mà không có dám chi khác, đó là kẻ tục Nho. Kẻ hào kiệt nên sửa tục, chớ không nên theo tục, nên nhổ tục đi mà không chịu sức ép về tục. Nếu tục mà hay thì theo cũng được, nhưng nếu tục dở mà theo tục thì không bị tục làm hỏng cũng rất ít.

Nước ta mọi việc đều hết sức làm theo tục. Phàm những tục tình, tục hiếu, bỉ tục, đồi tục, mọi người nước ta đều mang một bị tục sau lưng, để đứng trên thế giới, un đúc ngấm ngầm, do đó mà đúc nên vô số người tục, có mặt tục, tai tục, xương tục, ruột tục. Nếu trong đó có ai muốn thoát ra ngoài tục, thì mọi miệng xôn xao như bầy kiến bám lấy thịt thối, trăm mũi tên nhằm vào bia đích, làm cho người đó nhiễm tục mới thôi…".

Trong "tạp ký", Phan Bội Châucho rằng, tục ma quỷ ở Việt Nam rất thịnh hành, cũng giống như tục sùng Phật ở Ấn Độ, tục thờ thần ở Trung Hoa… Một người Nho học, theo Phan Bội Châu thì cần phải rất thận trọng đối với đạo Phật vì như người xưa đã chỉ rõ: "Đạo Phật và đạo Khổng rất mâu thuẫn với nhau, cho nên có người bảo đạo Phật là kẻ thù của đạo Khổng…".

Trong cách nhìn nhận của Phan Bội Châu, làm chùa, nuôi sư, in kinh, xây tháp, khắc chuông, đúc tượng, hiến quả, dâng hương… để cầu những cái mà người đương thời cho là hạnh phúc thực ra chỉ là việc vô bổ mà thôi. Đó là vì làm sao? Phan Bội Châu viết: "Các người sở dĩ làm như thế, chẳng qua là để cầu hạnh phúc mà thôi. Nhưng cái mà các ngươi bảo là hạnh phúc, người ngoài người ta bảo là tai họa đấy. Những thứ mà các ngươi cầu xin là: sống lâu, nhiều con cái, nhiều vàng bạc, nhiều hầu non trẻ đẹp, xe sang ngựa tốt, vóc nhiễu đầy nhà, đời này lưu truyền qua đời khác, không bao giờ hết. Đấy là mục đích của hạnh phúc của các ngươi đấy. Thế nhưng, các người đã nhầm, các ngươi đã nhầm to rồi đấy!..".

Nói một cách công bằng, với khẩu khí của một nhà Nho tiết tháo và rất đỗi thẳng thắn, ông "Đầu xứ Nghệ" đã hạ bút rất quyết liệt để mắng mỏ những kẻ lợi dụng phong tục và tôn giáo chỉ đều mong cầu vinh thân phì gia mà quên đi bao nghĩa vụ làm con dân một đất nước đang phải rên xiết dưới ách áp bức bóc lộc của ngoại bang:

"Tạo một cái túi đựng cơm có vỏ thịt bền rắn, ngày thì ăn no, đêm thì ngủ kỹ, lúc trẻ nhỏ thì bất tín bất trung, vô liêm vô sỉ, đến khi già cả, râu tóc bạc phơ thì chống gậy trúc, mang đẫy trầu, hễ gặp ai thì tự xưng: Ta năm nay đã 70 tuổi rồi, 80 tuổi rồi, hễ có ai xúc phạm đến thì liền vuốt râu mà nói rằng, râu tóc như thế này, ta là bậc ông, bậc chú các ngươi, bọn trẻ ranh như chúng mày mà dám hỗn xược với chúng tao ư? Đến khi hỏi ruột gan tâm sự thì chỉ là một khối thối tha mà thôi. Khổng Tử nói rằng: Lúc trẻ nhỏ mà không biết khiêm nhường, từ tốn, lớn lên thì không có cái gì lưu truyền về sau được, già rồi mà không chết đi, ấy là đồ ăn hại. Đấy những thứ các ngươi gọi là hạnh phúc "đa thọ" là như thế.

Sản sinh ra được vô số những thứ xương tục tanh hôi. Giáp là ruột chó, Ất là tinh heo, Bính thì hại nước, Đinh thì tàn dân, nhan nhản những phường da thối thịt hôi, ma nhác lừ đừ, suốt ngày say khướt, chỉ biết cúi đầu nạp đủ sưu thuế cho quân thù mà thôi. Đấy là cái mà các ngươi gọi là phúc "đa nam" như thế!

Đầu đội mũ dát vàng, mình mặc áo màu lục, nghênh ngang trên đời gọi là trượng phu. Thân các ngươi sang đấy, danh các ngươi đẹp đấy. Nay hỏi những công việc các ngươi đã làm, thì rõ thịt dân để béo bụng mình, rút máu dân no ruột mình, rách ruột nát gan, không ăn không ngủ, làm sao cho mọi việc được cẩn thận, làm sao cho hết lòng trung thành để được quân thù bắt tay khen tốt! Tốt! đấy là hết việc hay của các ngươi rồi.

Lại cầu sao cho thăng quan tiến chức, trọn đời thảnh thơi. Đến sau trăm tuổi, được chết dưới cửa sổ, cái phúc dầy của các ngươi đã đầy đủ vậy.

Các ngươi đem thứ hạnh phúc ấy mà cầu xin ở Phật. Trông mong ở Phật, nịnh hót ở Phật, sự dụng tâm của các ngươi cũng đã khổ sở lắm, sự cầu khẩn của các ngươi cũng đã vất vả lắm.

Nhưng mà các ngươi không có hồn thì thôi, nếu các ngươi còn có hồn thì sao các ngươi không nghĩ đến cái phúc của Vũ Đế nhà Lương ở Đài Thành xưa? Cái phúc của tên Vương Khâm Nhược ở Thiên Hùng ngày xưa vậy?

Các ngươi không có con mắt thì thôi, nếu còn có con mắt thì sao không trông thấy cái phúc chết đói ở trước mắt và cái phúc mất nòi giống sau này đấy ư?!

Nay người Pháp bảo vệ ta, các chùa chiền ở hương thôn đều phát tiền bạc cho để sửa sang lại cả. Chúng làm như thế là rất khôn khéo và rất hiểm độc. Một là theo lòng ham thích của các ngươi; hai là làm cho các ngươi thêm ngu. Người xưa thích canh chim cắt, ý muốn tuyệt diệt giống nó, không phải lấy nó làm canh mà thôi, chính cũng giống như thế đấy. Nay người Pháp làm như thế mà các ngươi cho là nhân đạo ư? Các ngươi còn trông làm phúc đức ư?".

Thật ra, Phan Bội Châu là một người rất có tín ngưỡng. Ông không báng bổ thần linh vì ông thấy rất rõ rằng, "Người Việt Nam mọi việc đều cầu ở thần, bẩm ở thần, nghe ở thần, phẩm lễ ở thần, thật là trọng hậu, thật là cẩn thận…". Thế nhưng, ông luôn đinh ninh: "Nhưng trọng lắm thì đắm đuối nhiều, cầu quá thì mê hoặc sâu. Đạo quỷ thần, kính mà xa ra, không nên đắm đuối, không nên mê hoặc…".

Phan Bội Châu rất biết tinh thần "uống nước nhớ nguồn" của người Việt và tấm lòng tri ân những tiền nhân có công với nước có nghĩa với dân: "Non sông chung đúc, sinh ra thánh triết, vì thế giới mà lập công, vì sinh dân mà thỉnh mệnh. Người sau nhớ đến công đức, dựng bia lập đài kỷ niệm, làm đền thờ cúng, thì rất là đáng…". Nhưng ông cũng cảnh bảo: "Nhưng chính ít tà nhiều, thật ít giả nhiều. Thậm chí có khi đến cả những khối đá quái gở, gốc cây cổ thụ, rừng hoang mả vắng, cũng liệt vào hàng thần cứu thế độ dân, tôn sùng lạy lục, ngày cầu ở thần, bước bước trông vào thần. Hôm nay thần truyền thế này, ngày mai thần phán thế kia, chết trước mắt mà còn trông thần cứu mình, chờ thần giúp mình, quanh năm suốt tháng chôn đầu vào đấy, đắm lòng vào đấy, thì còn mong gì nảy nở ra tư tưởng được…".

Với Phan Bội Châu, "lòng mình là thần. Suy tấm lòng ấy ra để làm tấm lòng. Yêu Tổ quốc, yêu đồng bào, cứu nhân dân, giết kẻ thù, các ngươi mà biết giữ tấm lòng ấy thì các ngươi đã là thần rồi. Cần gì phải cầu thần ở ngoài đến. Thần ư! Thần ư! Chẳng qua cũng là cầu ở tấm lòng ta mà thôi. Tự xưa đến nay đã ai thấy được Yên, Lộc, Thụ, Lược (tên các vị thần, vị tiên người xưa thờ ở đền miếu để cầu phúc) ở đâu…".

Phan Bội Châu cực kỳ đả phá những kẻ buôn thần bán thánh, thời nào cũng có nhưng đặc biệt nảy nòi như nấm sau mưa trong những giai đoạn nhiễu nhương của lịch sử: "Thậm chí lại có hạng tướng số, bói toán, vận hạn niên mệnh, đoán nhắng nói nhít. Như nói: năm nay gặp hạn bạch hổ, gặp mệnh tang môn. Phải cẩn thận đi xa, phải đề phòng lội nước. Những tụi ngu tục lưu manh, không nghề không nghiệp mượn đấy kiếm ăn dắt người khác xuống ngục tối. Nhưng bọn ngu ngốc không biết gì, cho đấy là lời nói của thần, lo âu, sợ sệt, một bước không dám ra khỏi cửa, thì còn dám nói gì đến việc đi Nam Hồ, Bắc Việt. Đấy là thủ đoạn làm ngu người ta, độc ác thứ nhất"

LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Đức tin và lối đến Thiên đường

    23/12/2016Nguyễn Quang ThiềuĐiều quan trọng nhất để con người tìm thấy vẻ đẹp kỳ diệu của đời sống là đức tin. Và đức tin không chỉ dành cho con người mà là sự tồn tại của chính các vị Thánh.
  • Tâm linh và Mê tín

    15/06/2020Đỗ Kiên CườngBài “Đất thiêng một giải nghiệm” trên Văn nghệ số 32, ngày 11-8-2007, khá điển hình cho một trào lưu mới tại nước ta hiện nay. Đó là sự lên ngôi của “khoa học tâm linh” hay các hoạt động mang tính tâm linh khác, tuy khái niệm tâm linh chưa bao giờ được làm rõ hay đạt sự đồng thuận. Đây là vấn đề quan trọng mà nếu không giải quyết, có thể gây nhiều hiểu lầm...
  • Thói hư tật xấu của người Việt: Nông nổi, hời hợt, tín ngưỡng xen hoài nghi

    01/12/2018Vương Trí NhànNhững phong trào ở nước ta, bất cứ phong trào gì, đều có một tính chung là nông nổi, hời hợt bề ngoài. Cái mà chúng ta thiếu nhất là sự sâu sắc. Bởi ta không chịu phân tích và suy xét kỹ nên bất cứ vấn đề gì chúng ta cũng không biết được rõ ràng và chu đáo, biết một cách thấu suốt...
  • Chuyện mê tín của người thời nay

    30/10/2017Lê CẩnĐời sống tâm linh của con người đương đại vẫn có những góc khuất dành cho những điều không thể lý giải được bằng thực nghiệm hay khoa học. Mê tín là những niềm tin “truyền tử lưu tôn” từ hàng trăm, thậm chí hàng ngàn năm trước. Không có cơ sở khoa học nào hết, nhưng chúng vẫn luôn chi phối sinh hoạt của con người một cách vô thức hay có ý thức
  • Tín ngưỡng

    07/08/2017Nguyễn Trần BạtLà một vấn đề vô cùng phức tạp, thực ra tín ngưỡng không phải là hiện tượng mê tín thuần tuý theo cách hiểu thông thường. Lịch sử cho thấy rằng các loại tín ngưỡng khác nhau có sức sống dai dẳng và ảnh hưởng lâu dài mà khó có hệ tư tưởng nào sánh được...
  • Những niềm tin lẩm cẩm

    02/09/2016Một ông chủ hàng thịt chó danh tiếng ở Hà thành kể với tôi: Đầu tháng, mùng 1 tới mùng 3 hàng em nghỉ, nhân viên "đi phép" về quê. Từ mùng 4 túc tắc ngày vài con. Sau rằm mới tăng tốc. Ngày cuối tháng: trăm con, cả nghìn khách...
  • Tín ngưỡng hướng về con người

    10/05/2016Nguyễn Hào HảiCon người trong đời sống có cần đến những niềm tin, đức tin để sống không? Pascal, nhà triết học Pháp đã cho rằng: "Con người sống không có niềm tin, không có đức tin sẽ trở thành một quái vật"...
  • Thói hư tật xấu của người Việt: quá viển vông, tầm thường hóa, quá tin sách, tín ngưỡng nông

    03/09/2015Vương Trí NhànMặc dù sự có mặt của vô số ma quỷ và thần linh, người Việt vẫn có một đời sống tôn giáo không lấy gì làm sâu sắc cho lắm. Người ta chỉ có những niềm tin mơ hồ về linh hồn, về sự sống ở thế giới bên kia, về các thần. Một số lớn thần được định tính không rõ ràng và thường thường là phi nhân cách...
  • Giá trị của một xã hội “thành tín”

    27/10/2014Ths. Đặng Vũ Cảnh LinhMột xã hội coi trọng giá trị của niềm tin là xã hội có khả năng năng phát triển bền vững...
  • Từ chữ tín đến lòng tin

    13/11/2009Trần Trọng ThứcNếu giữ chữ tín là phẩm chất cao quý trong đời sống kinh doanh thì sự bội tín không chỉ làm tha hóa bản thân mà còn gây tác hại cho nhiều người. Thực tế xã hội không thiếu những vụ việc xem thường chữ tín dẫn đến hậu quả vô cùng to lớn.
  • Tâm Linh…???... Chính là đức tin vậy

    04/02/2009Nguyễn Tất ThịnhNgười khác có thể tin Bạn sẽ có điều không hay, nhưng chính Bạn thì lại có khuynh hướng tin vào những điều, những cách thức có thể nào đó để mình hay hơn hoặc đỡ tồi đi. Bởi vậy Bạn biết sợ, lo xa mà muốn biết trước, cho dù manh nha…Đó là điều kì diệu ! Cho nên bản chất của Đức Tin là ở trong chính Bạn...
  • 55% dân số Mỹ tin là có thần

    28/04/2007Dạ VũTheo Asahi (7/6/2005) hiện nay tại Mỹ đang nổi lên chủ trương đưa vào giảng dạy trong nhà trường học thuyết Intelligent Design cho rằng "trong bối cảnh ra đời và tiến hóa của sự sống (hay sinh mạng) có một sự thiết kế trí tuệ.Tại nước này phái cực hữu trong Kito giáo chiếm vị trí ưu thế, quan niệm rằng, theo Ký sáng Thế của Cựu ước Thánh thư, thiên địa và con người là do thần sáng tạo ra...
  • Niềm tin và xây dựng niềm tin khoa học

    14/09/2006TS. Trịnh Đình BảyVấn đề niềm tin từ lâu trở thành đối tượng nghiên cứu của lịch sử triết học bởi vai trò định hướng hết sức quan trọng của nó đối với con người. Không có niềm tin, đặc biệt là niềm tin khoa học, con người sẽ sống và hoạt động không có định hướng, luôn bi quan, dao động và không phát huy được khả năng chủ động sáng tạo của mình…
  • Vì sao mê tín dị đoan vẫn tồn tại và phát triển?

    23/11/2005B.N (theo Ca minteresse)Sự tiến triển của khoa học và những tri thức tiên tiến vẫn không đẩy lùi hoặc triệt bỏ được tệ mê tín dị đoan trong xã hội loài người. Năm 2005 này vẫn còn ghi đậm dấu ấn của điều khó lý giải đó...
  • Tử vi: Khoa học hay mê tín

    11/11/2005Hoàng Tùng (Tổng hợp từ các báo Trung Quốc)Tử vi là một dạng thức khoa học hay chỉ là một hình thức bói toán mang yếu tố mê tín và lừa đảo? Câu trả lời đó còn đang gây tranh cãi. Tuy nhiên, có thể nói, với tính chất khoa học thần bí của mình, Tử vi là một đối tượng nghiên cứu khá thú vị...
  • "Tôi tin vào thuyết sáng tạo"

    07/07/2005Bích HạnhNói tiếng Việt không thật chuẩn, thường xuyên phải minh họa bằng tiếng Anh, Pháp và cả "body language", nhưng giáo sư Trịnh Xuân Thuận vẫn hấp dẫn hội trường đông kín người tại ĐH Bách khoa Hà Nội suốt 3 giờ đồng hồ sáng nay, với bài nói chuyện về Big bang và con người trong vũ trụ...
  • xem toàn bộ