Bức tranh trên cát không như bức tranh tĩnh mà là cả một câu chuyện tình cảm động trong Chiến tranh vệ quốc. Qua clip này, chúng ta cảm nhận được nhiều hơn về bài thơ Đợi Anh Về của nhà thơ Xô Viết Xi-Mô-Nốp.
Đợi Anh Về là bài thơ rất hay của nhà thơ Xô Viết Xi-Mô-Nốp , đã được nhà thơ Tố Hữu dịch ra tiếngViệt (năm 1947) thông qua một bản dịch bằng tiếng Pháp . Bản dịch của Tố Hữu khá hay, và đã đi vào tâm hồn của biết bao người Việt Nam ...
Tuy nhiên tình cờ chúng tôi có được bài thơ này dưới dạng nguyên bản tiếng Nga , vì lòng yêu thích thơ và tiếng Nga tôi thử dịch lại. Bởi tôi thấy rằng bản dịch của Tố Hữu là không thật lột tả được cái hồn, cái chữ của nhà thơ Xô-Viết này.
Bài thơ dịch của Tố Hữu như sau:
Em ơi, đợi anh về Đợi Anh hoài Em nhé, Mưa cứ rơi dầm dề Ngày cứ dài lê thê Thì Em ơi cứ đợi.
Dù tuyết rơi gió nổi Dù nắng cháy Em ơi Bạn cũ có quên rồi Đợi Anh hoài Em nhé.
Tin Anh dù vắng vẻ, Lòng ai dù tái tê Chẳng mong chi ngày về Thì Em ơi, cứ đợi.
Em ơi, Em cứ đợi Dù ai nhớ thương ai Chẳng mong có ngày mai Dù mẹ già con dại Hết mong Anh trở lại
Dù bạn viếng hồn Anh Yên nghỉ nấm mồ xanh Nâng chén tình dốc cạn
Thì Em ơi mặc bạn Đợi Anh hoài nghe Em Tin rằng Anh sắp về.
Đợi Anh, Anh lại về Trông chết cười ngạo nghễ Ai ngày xưa rơi lệ Hẳn cho sự tình cờ
Nào có biết bao giờ Bởi vì Em ước vọng, Bởi vì Em trông ngóng Tan giặc, bước đường quê Anh của Em lại về.
Vì sao Anh chẳng chết Nào bao giờ ai biết Có gì đâu Em ơi Chỉ vì không ai người Biết như Em chờ đợi.
Lời bình và sửa lại:
1. Trong khổ đầu, Tố Hữu dịch:
" Em ơi đợi Anh về Đợi Anh hoài Em nhé "
Tố Hữu đã dùng câu điệp là thừa, hơn nữa từ " hoài " làm nghĩa câu thơ bị sái (hoài công, phí công). Cả hai câu này là lời nhắn nhủ của người lính ở xa. Anh nhắn nhủ thế là đúng, nhưng còn Anh thì sao? Không thấy nói đến. Do đó câu thơ trở nên một chiều.
Còn trong nguyên bản là :
" Em ơi, đợi Anh! Anh sẽ về "
Hai câu là hai vế khác nhau. Một vế nhắn nhủ Em, còn một vế nhắn với Em rằng: Anh sẽ về. Đây là niềm tin hi vọng của cả hai bên, và cũng là niềm chung thủy của người lính ở ngoài mặt trận.
2. Câu thứ 8 và thứ 9 Tố Hữu dịch là :
" Bạn cũ có quên rồi Đợi Anh hoài Em nhé "
Câu này không rõ nghĩa, không chuẩn về mặt ngữ pháp và nhắc lại từ " hoài " không đắt. Nội dung chính trong nguyên tác là :" Dù các bạn của Em, có ai đó đã quên người yêu của họ, thì riêng Em cứ chờ ". Hai câu có hai vế đối lập nhau, làm tăng thêm sức mạnh nội tâm về lòng chung thủy. Vậy nên dịch lại là :
" Dẫu ai đó quên rồi Thì riêng Em cứ đợi "
Cụm từ " ai đó " ở đây có nghĩa không xác định, không chỉ một người cụ thể nào chứ không nên dịch như Tố Hữu là " bạn cũ có quên rồi " vì nó cụ thể quá làm bạc nghĩa. Ngoài ra, cụm từ " Dẫu ai đó "đối lập với cụm từ " Thì riêng Em " sẽ làm nổi bật lên sự kiên định của Em . Lời dịch của Tố Hữu không phản ánh được điều này.
3. Tiếp theo Tố Hữu dịch :
" Tin Anh dù vắng vẻ Lòng ai dù tái tê Chẳng mong chi người về Thì Em ơi cứ đợi ".
Dịch thế là sai nguyên tác, vì tác giả không hề nói :" Chẳng mong chi ngày về " nghe nó tuyệt vọng quá ( giống như từ " hoài " vậy ). Xi-Mô-Nốp không nói thế. Còn vô nghĩa là ở câu dịch :" Lòng ai dù tái tê ", bởi " lòng ai " có nghĩa không xác định, không rõ đối tượng, còn trong nguyên bản đối tượng rất cụ thể là " Lòng Em " chứ không phải là một ai khác.
Nên dịch lại là:
"Đợi Anh dù phương xa Thư Anh dù chẳng lại Dẫu lòng bao tê tái Thì Em ơi, cứ chờ "
4. Còn một khổ dài Tố Hữu dịch là:
" Em ơi, Em cứ đợi Dù ai nhớ thương ai Chẳng mong có ngày mai Dù mẹ già con dại Hết mong Anh trở lại..."
Khổ thơ này gần như sai hoàn toàn so với nguyên tác. Trong bài thơ, Xi-Mô-Nốp nói: " Em chờ Anh, nhưng đừng có hoàn toàn mong những điều tốt lành. Bởi vì, trong chiến tranh điều gì cũng có thể xảy ra cả. Nếu chẳng may Anh có hy sinh thì nỗi đau khổ của Em, Em phải gắng quên đi trong nghị lực, hãy giúp Mẹ nuôi con thay Anh... ". Trong khổ thơ này, Tố Hữu một lần nữa lại dùng cụm từ không xác định " Dù ai nhớ thương ai " làm câu thơ trở nên vô hồn, không có nghĩa.
Thêm nữa, chỉ có 4 câu 5 chữ mà Tố Hữu đã 2 lần lặp lại , trùng văn , trùng ý: " Chẳng mong có ngày mai - .... - Hết mong Anh trở lại ... ". Trong thơ của mình Xi - Mô - Nốp không hề có ý nghĩ tiêu cực về bà mẹ như lời dịch của Tố Hữu: " Dù mẹ già con dại - Hết mong Anh trở lại ". Còn trong nguyên tác ý nghĩa rất tích cực của tác giả là : " Em hãy cố gắng quên khổ đau để nuôi Mẹ nuôi con " Tố Hữu lại bỏ mất. Có thể nói khổ thơ này dịch sai hoàn toàn cả ý, cả lời.
Nên dịch lại là :
"Chờ Anh, Anh sẽ về ( nhưng ) Đừng chỉ mong điều tốt đẹp Như Em từng đã biết Nỗi đau cần phải quên... Hãy nhìn vào Mẹ hiền Và các con thơ dại... ... Nếu Anh không trở lại "
Như thế vừa sát nguyên văn, phản ánh được đúng tâm hồn của tác giả.
5. Lại một đoạn thơ rất hay của Xi-Mô-Nốp, nói với người vợ ở hậu phương rằng: " Nếu có người bạn gái của Em vẫn chờ chồng phương xa, thường ngồi bên cửa sổ nhâm nhi li rượu cay ( từ cay ở đây rất hay ) để có thể nguôi ngoai đi phần nào nỗi nhớ, nỗi khổ, thì Em ơi, Em hãy cứ như bạn mà uống đi ".
Nhưng Tố Hữu lại dịch khác hẳn:
" Dù bạn viếng hồn Anh Yên nghỉ nấm mồ xanh Nâng chén tình dốc cạn Thì Em ơi mặc bạn Đợi Anh hoài Em nghe Anh của Em sắp về "
Thì có thể nói gần như đã phóng bút đến mức bịa ra một ý khác hẳn. Trong nguyên tác, không hề có " nấm mồ xanh ", không có " ai viếng hồn ai " cả. Còn câu: " Nâng chén tình dốc cạn... " thì không thể hiểu ý tứ gì, nghĩa lí gì được nữa. Phải dịch là :
" Như ai đó đợi chờ Vẫn ngồi bên cửa sổ Li rượu cay, nỗi nhớ Thì Em ơi uống đi Cho lòng vơi nỗi khổ "
6. Và Xi-Mô-Nốp còn viết: " Nếu có người vợ nào đó có cầm lòng không được, thì đừng trách họ làm gì. Nhưng trong bom rơi đạn lửa ta (em và anh) vẫn biết chờ nhau ". Tố Hữu dịch ra ngoài ý này: " Thì Em ơi mặc bạn -.... ". Nên dịch lại là:
" Đợi Anh! Anh sẽ về Dẫu kề bên cái chết Nếu có ai quên hết Chẳng biết đợi chờ ai Đừng trách họ lạt phai Đã không cam chờ đợi "
Đoạn này nói lên tư tưởng thoáng đạt, niềm cảm thông sâu sắc của tác giả đối với những người phụ nữ hậu phương có thể đi bước nữa, trong cảnh rất nhiều người chồng, người anh của họ đã ra đi mà không bao giờ có thể trở về.
7. Đoạn cuối Tố Hữu dịch là:
" Đợi Anh, anh sẽ về Trong chết cười ngạo nghễ Hẳn cho sự tình cờ...".
Trong nguyên tác không hề có sự " chết cười ", không có " ngạo nghễ ". Nói thế làm câu thơ không còn đẹp nữa. Trên đời không có sự tình cờ nào cả, mà nếu có thì cũng ra ngoài cái ý chí, lòng kiên định, sự tin tưởng của tác giả muốn nói. Cần phải dịch lại:
" Trong bom rơi lửa dội Chỉ ta biết chờ nhau Em ngã vào lòng đau Lúc Anh về, Anh biết "
Biết cái gì ? Tác giả đã lí giải và nên dịch lại đoạn này như sau:
" Chỉ có Em tha thiết Dù dòng lệ cạn khô Em của Anh biết chờ Không như ai, chẳng đợi ".
Sau đây là toàn bộ bài thơ “ Em ơi ! đợi anh về ” của Simonop - được ông Nguyễn Tất San và anh Nguyễn Tất Thịnh dịch lại theo nguyên bản tiếngNga:
Em ơi, Đợi anh, Anh sẽ về Dù mưa rơi dầm dề Dù ngày buồn tái tê Thì Em ơi, cứ đợi.
Dù gió Đông tuyết dội, Dù nắng Hạ mưa rơi Dẫu ai đó quên rồi Thì riêng Em, cứ đợi.
Đợi Anh dù phương xa Thư Anh thường chẳng lại Dẫu lòng bao tê tái Thì Em ơi, cứ chờ.
Chờ Anh, Anh sẽ về Đừng mong điều tốt đẹp Như Em từng đã biết Có lúc cần phải quên. Hãy nhìn vào mẹ hiền Và con thơ bé dại Em ơi, Em hãy chờ.
Như ai đó vẫn chờ, Ngồi bên ô cửa sổ Ly rượu cay nỗi nhớ, Thì Em ơi uống đi Cho lòng vơi nỗi khổ.
Đợi Anh, Anh sẽ về Dẫu kề bên cái chết, Nếu có ai quên hết Chẳng biết đợi chờ ai Đừng trách họ lạt phai Đã không cam chờ đợi.
Trong bom rơi lửa dội Chỉ ta biết chờ nhau Em ngã vào lòng đau, Lúc Anh về, Anh biết:
Anh biết Anh không chết Đâu phải lẽ tình cờ. Chỉ có Em tha thiết Dẫu dòng lệ cạn khô, Em của Anh biết chờ Không như ai, chẳng đợi.
Жди меня В.С. , 1941
Жди меня, и я вернусь. Только очень жди, Жди, когда наводят грусть Желтые дожди, Жди, когда снега метут, Жди, когда жара, Жди, когда других не ждут, Позабыв вчера. Жди, когда из дальних мест Писем не придет, Жди, когда уж надоест Всем, кто вместе ждет.
Жди меня, и я вернусь, Не желай добра Всем, кто знает наизусть, Что забыть пора. Пусть поверят сын и мать В то, что нет меня, Пусть друзья устанут ждать, Сядут у огня, Выпьют горькое вино На помин души... Жди. И с ними заодно Выпить не спеши.
Жди меня, и я вернусь, Всем смертям назло. Кто не ждал меня, тот пусть Скажет: - Повезло. Не понять, не ждавшим им, Как среди огня Ожиданием своим Ты спасла меня. Как я выжил, будем знать Только мы с тобой,- Просто ты умела ждать, Как никто другой.
Wait for me, So it will be to Valentina Serova, 1941
Wait for me, and I'll come back! Wait with all you've got! Wait, when dreary yellow rains Tell you, you should not. Wait when snow is falling fast, Wait when summer's hot, Wait when yesterdays are past, Others are forgot. Wait, when from that far-off place, Letters don't arrive. Wait, when those with whom you wait Doubt if I'm alive.
Wait for me, and I'll come back! Wait in patience yet When they tell you off by heart That you should forget. Even when my dearest ones Say that I am lost, Even when my friends give up, Sit and count the cost, Drink a glass of bitter wine To the fallen friend - Wait! And do not drink with them! Wait until the end!
Wait for me and I'll come back, Dodging every fate! "What a bit of luck!" they'll say, Those that would not wait. They will never understand How amidst the strife, By your waiting for me, dear, You had saved my life. Only you and I will know How you got me through. Simply - you knew how to wait - No one else but you.
Attends-moi
(Simonov, 1941)
Si tu m'attends, je reviendrai, Mais attends-moi très fort. Attends, quand la pluie jaune Apporte la tristesse, Attends quand la neige tournoie, Attends quand triomphe l'été Attends quand le passé s'oublie Et qu'on attend plus les autres. Attends quand des pays lointains Il ne viendra plus de courrier, Attends, lorsque seront lassés Ceux qui avec toi attendaient.
Si tu m'attends, je reviendrai. Ne leur pardonne pas, à ceux Qui vont trouver les mots pour dire Qu'est venu le temps de l'oubli.
Et s'ils croient, mon fils et ma mère, S'ils croient, que je ne suis plus, Si les amis las de m'attendre Viennent s'asseoire auprès du feu, Et s'ils portent un toast funèbre A la mémoire de mon âme.. Attends. Attends et avec eux refuse de lever ton verre.
Si tu m'attends, je reviendrai En dépit de toutes les morts. Et qui ne m'a pas attendu Peut bien dire : "C'est de la veine". Ceux qui ne m'ont pas attendu D'où le comprendraient-ils, comment En plein milieu du feu, Ton attente M'a sauvé. Comment j'ai survécu, seuls toi et moi Nous le saurons, C'est bien simple, tu auras su m'attendre, comme personne.
Konstantin Mikhailovich Simonov sinh 1919 tại thành phố Sankt-Peterburg là một nhà văn, nhà thơ và nhà biên kịch Liên Xô nổi tiếng với những tác phẩm viết về Chiến tranh giữ nước vĩ đại. Có lẽ tác phẩm được biết tới nhiều nhất của Simonov là bài thơ Đợi anh về (Жди меня), một trong những bài thơ hay và được biết đến nhiều nhất của Văn học Xô viết trong Thế chiến thứ hai.
Tháng 10 năm 1941, trong khi quân Đức đang tiến như vũ bão về thủ đô Moskva và Hồng quân đang lâm vào thế phải chống đỡ rất khó khăn, Konstantin Simonov đã cho ra đời bài thơ Đợi anh về (Жди меня).
Ban đầu, bài thơ được sáng tác với ý định dành tặng riêng cho người yêu của tác giả là nghệ sĩ Valentina Serova , nhưng tình cờ tâm trạng của người lính trong bài thơ đã trùng với tâm trạng chung của hàng triệu người lính Hồng quân đang chiến đấu trên mặt trận, vì vậy " Đợi anh về " đã nhanh chóng trở nên phổ biến ở Liên Xô và sau đó là nhiều nước khác trên Thế giới.
Cùng một ý tưởng về bản dịch "Đợi anh về", chungta.com xin giới thiệu bài viết của Hồng Thanh Quang và bài thơ Tình em lời Ngọc Sơn, nhạc Huy Du gần gũi với bài thơ trên.
Thơ Konstantin Simonov (1915-1979, LB Nga), Hồng Thanh Quang (Theo Văn Nghệ Công An )
...Chỉ nhờ một ngẫu hứng và đồng cảm mà tôi mới đánh bạo thử dịch "Đợi anh về" từ nguyên bản tiếng Nga, Để tưởng nhớ Simonov và tình yêu đau đớn và bất tuyệt mà ông đã dành cho nữ nghệ sĩ Valentina Serova (V.S). Cuộc hôn nhân của họ không kéo dài được tới lúc đầu bạc răng long nhưng đã giúp cho Simonov viết được những bài thơ trữ tình hay nhất của ông, mà đỉnh cao là "Đợi anh về".
Lời dịch giả : Người Việt Nam chúng ta từ hơn nửa thế kỷ nay đã thân thuộc với bài thơ "Đợi anh về" của nhà thơ, nhà văn Nga Xôviết xuất sắc Konstantin Simonov qua bản dịch từ Pháp văn của nhà thơ Tố Hữu. Đó là một bản dịch tuyệt vời và cũng là một kỷ vật thiêng liêng về một thời không thể nào quên, khi cả dân tộc đứng lên chiến đấu chống xâm lược giành lại nền tự do, độc lập và thống nhất đất nước.
Cũng vì nghĩ như thế nên từ hàng chục năm nay tôi đã không dám dịch lại "Đợi anh về" vì những ấn tượng tuổi nhỏ quá sâu sắc về bản dịch của nhà thơ Tố Hữu. Ngay trong tuyển tập thơ Simonov mà tôi chuyển ngữ và in tại NXB Quân đội nhân dân cuối năm 1996, "Đợi anh về" vẫn là bản dịch cũ của Tố Hữu (được xếp vào phần phụ lục).
Chỉ nhờ một ngẫu hứng và đồng cảm mà tôi mới đánh bạo thử dịch "Đợi anh về" từ nguyên bản tiếng Nga, để tưởng nhớ Simonov và tình yêu đau đớn và bất tuyệt mà ông đã dành cho nữ nghệ sĩ Valentina Serova (V.S). Cuộc hôn nhân của họ không kéo dài được tới lúc đầu bạc răng long nhưng đã giúp cho Simonov viết được những bài thơ trữ tình hay nhất của ông, mà đỉnh cao là "Đợi anh về". Xin được cung cấp cho bạn đọc như một tài liệu tham khảo.
Khi chiếc lá xa cành, lá không còn màu xanh Mà sao em xa anh Đời vẫn xanh rời rợi
Có gì đâu em ơi Tình yêu là sự sống Nên nắng hửng trong lòng Mạch đời căng máu nóng
Anh anh đi xa bao núi Tình yêu như khe suối Lưu luyến và nhớ thương chảy theo anh khắp rừng Anh anh đi xa càng xa Tình em như cỏ hoa Âu yếm và thiết tha theo anh dài nương rẫy Anh anh đi xa bao núi Tình em như khe suối Anh đi biệt tháng ngày Tình em như sông dài
Khi chiếc lá xa cành Lá không còn màu xanh mà sao em xa anh Đời vẫn xanh rời rợi
Có gì đâu em ơi ! Tình yêu là sự sống Nên nắng hửng trong lòng mạch đời căng máu nóng Nên nắng hửng trong lòng mạch đời căng máu nóng.
Nên dịch lại là:
Konstantin Mikhailovich Simonov sinh 1919 tại thành phố Sankt-Peterburg là một nhà văn, nhà thơ và nhà biên kịch Liên Xô nổi tiếng với những tác phẩm viết về Chiến tranh giữ nước vĩ đại. Có lẽ tác phẩm được biết tới nhiều nhất của Simonov là bài thơ Đợi anh về (Жди меня), một trong những bài thơ hay và được biết đến nhiều nhất của Văn học Xô viết trong Thế chiến thứ hai.
Ban đầu, bài thơ được sáng tác với ý định dành tặng riêng cho người yêu của tác giả là nghệ sĩ Valentina Serova , nhưng tình cờ tâm trạng của người lính trong bài thơ đã trùng với tâm trạng chung của hàng triệu người lính Hồng quân đang chiến đấu trên mặt trận, vì vậy " Đợi anh về " đã nhanh chóng trở nên phổ biến ở Liên Xô và sau đó là nhiều nước khác trên Thế giới.
