Dân trí trong phát triển xã hội

08:34 SA @ Thứ Tư - 26 Tháng Ba, 2008

Dân có giàu thì nước với mạnh. Dân có giàu thì dân mới có được tính độc lập và có cái thế để tạo nên lực, từ đó mới thể hiện được quyền dân chủ của mình. Lực của quan và dân có tương đối cân bằng thì Nhà nước với nhân dân mới có thể cùng phấn đấu cho mục tiêu phát triển chung của đất nước.

Dân trí theo định nghĩa truyền thống là trình độ văn hóa chung của xã hội, hoặc đơn giản hơn là trình độ học vấn trung bình của người dân - bao nhiêu phần trăm biết đọc biết viết, bao nhiêu phần trăm có trình độ học vấn cao. Các nước nghèo, có GDP thấp thường bị quy về nguyên nhân dân trí thấp. Vì dân trí thấp cho nên xã hội không thể phát triển tốt. Vì dân trí thấp nên xã hội không thể đoàn kết, hợp lực để tạo nên những thàng công lớn. Dân trí thấp thường dễ được xem là nguyên nhân của nhiều vấn đề, từ xã hội đến chính trị, kinh tế của các nước kém phát triển. Trong con mắt của nhiều người, Việt Nam cũng có trình độ dân trí còn thấp nên mới trăn trở với những vấn đề bức xúc xã hội như ngày hôm nay. Có phải vậy không?

Dân trí là biết cái gì mình cần biết và biết cái gì cần làm trong hoạt động xã hội là ý thức về quyền và trách nhiệm của người dân và từ đó là lợi ích có thể mong đợi được khi thực thi quyền và trách nhiệm đó. Ngay cả trong khái niệm hạn hẹp này, dân trí của nước ta không hề thấp. Dân ta có đủ phương tiện để biết và đang biết rất nhiều. Nhưng giá trị cuối cùng của dân trí không phải chỉ giới hạn ở trình độ học vấn hay lượng thông tin người dân nhận được, mà còn ở mức độ quan tâm của người dân trước các vấn đề xã hội, mức độ dấn thân (muốn làm, dám làm) và khả năng hành xứ trách nhiệm dân chủ của mình một cách có hiệu quả (có đủ lực để làm được hay không). Đó chính là trọng tâm của vấn đề dân trí trong xã hội ta. Biết được nhiều nhưng không làm được vì có nhiều lý do, từ những lý do chung của xã hội (từ di sản kinh tế, xã hội, văn hóa, chính trị) đến những lý do nội tại từ bản chất cá nhân cua mỗi con người.

Quan có quyền nên có lực, một lực áp đảo tự nhiên từ cơ cau tổ chức chính trị cơ bản. Còn dân thì phải có thực lực mới có quyền. Lực của dân là cái tông lực của từng cá nhân trong xã hội. Dân có giàu thì nước mới mạnh. Dân có giàu thì dân mới có được tính độc lập và có cái thế để tạo nên lực, từ đó mới thể hiện được quyền dân chủ của mình. Lực của quan và dân có tương đối cân bằng thì Nhà nước với nhân dân mới có thể cùng phấn đầu cho mục tiêu phát triển chung của đất nước. Không có dân chủ thì không thể phát huy được tiềm năng của xã hội để phát triển, đặc biệt trong nền kinh tế thị trường. Như vậy, vấn đề dân trí ở đây không phải là chỉ biết, mà còn phải có lực, có tâm để làm và chỉ có dân mới tạo ra được tài sản thực, chứ không phải Nhà nước. Nhà nước có trách nhiệm tạo điều kiện cho dân làm giàu và dân có giàu được thì nước mới mạnh. Nước còn nghèo là vì một phần Nhà nước chưa làm tốt chức năng của mình, giới hạn tiềm năng phát triển của xã hội. Đó là thứ dễ thấy nhất, là nhưng diều mà các nhà nghiên cứu chính sách, các kinh tế ta có thể phân tích dược, thay được và đưa ra giải pháp cụ thể. Nhưng một vấn đề khác quyết định khả năng làm đúng là bản chất xã hội. Một nước phát triển tốt là nhờ đại đa số người trong xã hội ý thức rằng để có được lợi riêng thì cá nhân và tập thể phải tạo được cái lợi chung. Đó là tinh thần lợi ích xã hội. Bản chất xã hội là cái hồn quyết định hành vi ứng xử và hiệu suất kinh tế.

Xã hội Việt Nam vốn nghèo đói trong một thời gian dài. "Cái nghèo dẫn đến hai cách ứng xử giữa người với người, hoặc là nhường cơm sẻ áo, hoặc tranh giành" là ý kiến của luật sư Nguyễn Ngọc Bích trong buổi tọa đàm về văn minh đô thị do báo DNSG Cuối tuần tổ chức mời đây. Có thể hiểu tâm lý tranh giành, là di chứng của kinh nghiệm sống và cách tồ chức xã hội cua chúng ta trong quá khứ bao cấp. Ngày nay, trong giai đoạn chuyển đổi sang kinh tế thị trường, con người xã hội lại đang phải đi qua một giai đoạn thứ thách mới từ sự ngộ nhận giữa cái "tôi" khi lấy con người làm chủ thể của mọi lợi ích kinh tế của kinh tế thị trường với cái "chúng ta" để toàn xã hội có thể cùng tồn tại, cùng làm giàu dựa trên cha tín giữa người với người và giữa người với hệ thống. Cái "tôi" chỉ được thỏa mãn khi mỗi cá nhân làm được lợi ích cho người khác. Kinh tế thị trường sẽ đối xứ khắc nghiệt và đào thải những thành phần kinh tế nhận nhiều hơn cho.

Một người lao động nhận được đồng lương vì đóng góp được một giá trị cao hơn số tiền lương thực nhận do doanh nghiệp trả. Doanh nghiệp thành đạt là nhờ có khả năng thực sự làm lợi cho khách hàng, từ bán giá rẻ hơn với chất lượng tốt hơn đến phục vụ tốt hơn, tạo được niềm tin từ khách hàng, có được thương hiệu tốt. Không doanh nghiệp nào có thể tồn tại nếu không tạo được một giá trị cụ thể cho xã hội.

Để bớt tranh giành và chỉ nghĩ đến cái lợi riêng thì con người ở đâu cũng phải cần hai điều kiện tối thiểu: đời sống kinh tế ổn định cho cá nhân và gia đình và trật tự xã hội. Như vậy phát triển kinh tế một cách công bằng phải đi kèm với một trật tự xã hội nhất định, vì đây là hai mặt của một vấn đề.

Có đủ ăn đủ mặc rồi, con người mới tỉnh táo hơn để tính toán sự được mất mỗi khi "có cơ hội làm bậy", vì họ đang có điều để mất. Sung túc rồi thì cái "thiện", tinh thần xã hội của con người mới có cơ hội phát triển. Trật tự xã hội cho người ta khả năng tiên liệu được tương lai của cải tạo nên cảm giác ổn định, bớt vị kỷ, có ý thức cộng đồng cao hơn. Đó là ý thức để cùng thắng (win-win) vốn phổ biến trong văn hóa kinh doanh phương Tây. Đó là vế thứ hai của ý thức dân trí, phải vị tha thì "kỷ" mới được.

Khi mọi người đều tích cực đóng góp nhang gì mình có thừa (cả công và của) thì ngoài lợi ích tinh thần, còn có lợi ích rất cụ thể. Đó là "tích đức" mà ông bà ta xưa kia đã nhắn nhủ "Có đức thì mặc sức mà ăn". "Nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước phải thương nhau cùng" đã là văn hóa tiềm ẩn trong mối chúng ta, luôn có giá trị xã hội lẫn kinh tế. Ta biết lo cho người thì cái họa của người sẽ không lâu cho ta và ta cúng sẽ được người chăm lại vì người cũng sẽ cần ta. Đây là nét văn hóa chí lý, chí nghĩa, chí tình cần thiết để phát triển lợi thế tiềm ẩn trong sức mạnh dân tộc và để xây dựng một xã hội thân thiện, hài hòa mà mô hình phát triển bền vững nào cũng rất cần.

Nguồn:
FacebookTwitterLinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Vai trò và khả năng hợp tác trong đời sống hiện đại

    31/03/2015Nguyễn Trần BạtĐể tồn tại và phát triển, từ bao đời nay, mỗi cá nhân và mỗi cộng đồng dù muốn hay không vẫn không ngừng hợp tác với nhau để chinh phục thiên nhiên hay giải quyết các vấn đề xã hội. Thực tế lịch sử cho thấy có nhiều cộng đồng mặc dù thiếu tài nguyên nhưng vẫn phát triển rất nhanh và ngược lại nhiều cộng đồng sở hữu nguồn tài nguyên phong phú nhưng vẫn rơi vào tình trạng trì trệ, kém phát triển...
  • Về vai trò Nhà nước trong nền kinh tế thị trường

    29/11/2014Lê Nguyễn Hương TrinhCuộc chuyển đổi từ nền kinh tế chỉ huy sang nền kinh tế thị trường đòi hỏi không chỉ cải cách kinh tế mà cả cải cách chính trị. Cũng vì thế mà cải cách chính sách Nhà nước trở thành vấn đề cấp thiết ở tất cả các nước đang thực hiện sự chuyển đổi thể chế kinh tế. Mục đích của cải cách là xây dựng một thể chế nhằm đảm bảo những lĩnh vực cần thiết phải có sự điều tiết của Nhà nước cũng như những lĩnh vực có thể hạn chế sự can thiệp...
  • Con đường dẫn đến sự thịnh vượng

    16/08/2014Nguyễn Trần BạtCó một khát vọng giống nhau giữa các cộng đồng dân tộc là khát vọng về sự thịnh vượng. Mỗi một dân tộc lại được hình thành bằng một lịch sử riêng, do vậy, mỗi dân tộc lại có một con đường riêng đi tìm kiếm sự thịnh vượng nhưng trong bối cảnh quá trình toàn cầu hoá đang diễn ra mạnh mẽ thì có gì chung giữa các con đường đi đến sự thịnh vượng của các dân tộc? Và nếu có thì con đường ấy như thế nào?
  • Phản biện xã hội - nhân tố quan trọng của phát triển

    28/11/2013Kiên ĐịnhPhản biện là hành vi thể hiện tính khoa học của con người trước khi chuẩn bị hành động. Phản biện xã hội được coi là hành vi có chất lượng khoa học của xã hội đối với hệ thống chính trị. Một xã hội được tổ chức phản biện tốt sẽ góp phần tạo ra sự đồng thuận cho phát triển, giảm được tối đa sự phản kháng không cần thiết của dân chúng...
  • Để năng lực cá nhân được phát huy

    27/06/2007Phạm Đức RụcSự nghiệp lớn của quốc gia dân tộc nhìn tổng thể chính là chiến lược trong tổ chức, xây dựng và thực hiện công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đưa đất nước ta trong thế hội nhập toàn cầu vươn lên là một nước mạnh, giàu. Để hoàn thành được sự nghiệp đó phải cần một đội ngũ "biết làm" - là nguồn nhân lực. Con người nằm trong nguồn ấy tài năng đến đâu, đã được phát huy hết năng lực chưa để đóng góp có ích nhất cho quốc gia dân tộc...
  • Dân chủ cơ sở - nhìn và ngẫm

    24/06/2007Nguyễn Chính TâmKhi công khai và minh bạch đã trở thành một điều khoản mà Việt Nam cam kết với thế giới thì cũng chính phương châm này sẽ là phương tiện chính để giải bài toán phát huy dân chủ cơ sở thành công...
  • Thúc đẩy sự thịnh vượng

    12/05/2009Nguyễn Trần Bạt - Chủ tịch kiêm TGĐ Investconsult GroupCó thể nói, trên thế giới có bao nhiêu quốc gia, có bao nhiêu dân tộc và có bao nhiêu con người là có bằng ấy ước mơ, bằng ấy khát vọng. Mỗi một ước mơ, mỗi một khát vọng đều xuất phát từ những hoàn cảnh lịch sử riêng. Nhưng mơ ước về sự thịnh vượng luôn là mục tiêu chung của con người. Và nơi khởi nguồn cho sự thịnh vượng chính là tầng lớp đặc biệt trong xã hội - tầng lớp trí thức.
  • Chủ thể trong hội nhập

    17/01/2007Vũ Quốc TuấnVàoWTO trong thị trường toàn cầu với sân chơi rộng lớn hơn trước và nhiều đối tác mới, trong cuộc cạnh tranh gay gắt để nâng cao vị thế nước ta, sức mạnh của cả dân tộc ta được phát huy, trong đó doanh nghiệp và doanh nhân nước ta giữ vai trò chủ thể...
  • Suy nghĩ về sự lạm dụng quyền lực thứ tư

    16/01/2007Lê Thiết HùngLâu nay, báo chí vẫn được coi là cơ quan quyền lực thứ tư (sau lập pháp, hành pháp và tư pháp). Báo chí không trực tiếp giải quyết vụ việc, nhưng thông qua thế mạnh truyền thông của mình, có thể làm giảm uy tín, làmđiêu đứng, thậm chí đánh sập một cơ quan, doanh nghiệp, cá nhân nào đó nếu phát hiện thấy đối tượng có điểm yếu...
  • Hiền tài là nguyên khí Quốc gia

    13/12/2006Lê Hoài NamNgười hiền tài trước hết phải là người có trí thông minh và niềm khát vọng. Hai yếu tố đó giúp họ vượt qua những khó khăn trở ngại để theo đuổi đúng nghề nghiệp mà mình yêu thích. Người hiền tài thường biểu hiện sự đam mê đến cháy bỏng trong công việc, không sợ thất bại, biết cách chấp nhận sự rủi ro, tìm mọi phương cách làm cho công việc mang lại hiệu quả cao nhất...
  • Lắng nghe người dân: dễ hay khó?

    01/01/1900Lê Đại TríChúng ta tự hào là đa số cán bộ có chức quyền đang lắng nghe người dân theo lời dạy của HồChí Tịch. Nhưng lắng nghe như thế nào cho có hiệu quả là điều không dễ. Có hai yếu tố ảnh hưởng đến kết quả lắng nghe và dĩ nhiên là ảnh hưởng luôn đến việc ra các quyết định. Đó là chọn người dân để lắng nghe và kỹ năng lắng nghe
  • Dân trí và Dân khí

    03/10/2005GS. Trần Đình HượuHiện nay chứng ta thường nói đến việc nâng cao " dân trí", là một trong những giải pháp cơ bản đế giải quyết những tệ nạn trong xã hội , tình trạng nghèo nàn lạc hậu, khoảng cách ngày càng xa với các nước... Về mặt chiến lược lâu dài thì dân trí là một trong những khâu quan trọng nhất. Còn trước mắt biện pháp tình thế là gì? Dân trí hay dân khí?
  • Lỗi của dân trí?

    11/11/2003Thư HoàiXả rác, phóng uế bừa bãi nơi công cộng, đi lại lộn xộn trên đường phố, đeo bám quấy nhiễu du khách, mở nhạc to hết cỡ làm náo động cả xóm trong đêm... Lý giải những thói xấu đó nhiều người cho là tại dân trí còn thấp, cần nhắc nhở giáo dục. Nhưng ở đây, có thật là do dân trí thấp?
  • Lỗi của dân trí hay của nền giáo dục?

    19/04/2003Xả rác, phóng uế bừa bãi nơi công cộng, đi lại lộn xộn trên đường phố, đeo bám quấy nhiễu du khách, mở nhạc to hết cỡ làm náo động cả xóm trong đêm... Lý giải những thói xấu đó nhiều người cho là tại dân trí còn thấp, cần nhắc nhở giáo dục. Nhưng ở đây, có thật là do dân trí thấp hay do nền giáo dục?
  • xem toàn bộ