Để có những người bay: Thầy dạy bay và bầu trời bay

08:52 CH @ Chủ Nhật - 16 Tháng Sáu, 2019

Thực tế của nền giáo dục hiện nay khiến tất cả phải tự hỏi, không có lẽ chúng ta cả năm này qua năm khác cho ra trường đời những "chú gà công nghiệp" mãi sao? Đâu rồi những chú chim ưng dũng cảm, kiêu hãnh, tung cánh vào bầu trời khoáng đạt, bao la? Làm thế nào để có những chú chim ưng biết bay và dám bay? Điều này lại phụ thuộc vào tất cả thầy và trò, ngành giáo dục, gia đình và cả xã hội...

Trước hết, học trò có muốn là chú chim ưng trên núi đá kia không, hay chỉ muốn suốt đời như chú gà công nghiệp yên ổn trong chuồng? Quả thật có những người thầy đã dạy theo cách khơi gợi, hướng dẫn, nhưng học sinh, sinh viên lại kêu là "dạy không đúng sách giáo khoa". Nghĩa là những sinh viên này muốn kiến thức được "đóng hộp" và trao cái hộp đó cho họ, hay nói cách khác, họ muốn được mớm những thứ thức ăn tăng trọng có sẵn, mà không muốn tự mình tìm mồi.

Tiếp đó, ai là người dạy bay? Không ai khác ngoài người thầy. Thế nhưng, sự thụ động của học trò cũng do nhiều thầy cô còn giữ cách dạy khuôn sáo, tẻ nhạt thậm chí nhồi nhét kiến thức, làm tê liệt lòng ham muốn và khả năng sáng tạo của học trò. Và trớ trêu thay, ít nhất vài thế hệ thầy cô giáo hiện nay lại chính là sản phẩm của nền giáo dục từ chương, bởi vậy khó mà hình dung được lớp giáo viên đó đột nhiên thay đổi bản chất của mình để thay đổi cách thức sư phạm, bắt đầu khi dậy sự suy nghĩ độc lập của học trò, hơn nữa biết chấp nhận sự phản biện nghi vấn, chấp nhận và khuyến khích trò "biết cãi lại".

Tác giả cuốn “Dạy con làm giàu” đã đưa ra cách phân biệt "tài sản" và "tiêu sản", theo đó tài sản là những thử sinh ra thu nhập, còn tiêu sản là những thứ sinh ra chi phí, người giàu là người biết mua tài sản, nên nó làm cho người giàu càng giàu hơn, trái lại, người nghèo mua phải tiêu sản mà họ nghĩ là tài sản, nên suốt đời cứ luẩn quẩn phụ thuộc vào tiền, mà không biết cách bắt đồng tiền phục vụ mình. Có lẽ cách dạy và họe hiện nay của chúng ta cũng như vậy: lệ thuộc vào kiến thức, thậm chí là nô lệ của kiến thức, mà không bắt kiến thức phục vụ mình. làm giàu cho khối óc mình. Người thầy, như nhà văn Nguyên Ngọc nói, là người không chỉ truyền đạt "kiến thức", mà bày cho học trò cách biến "kiến thức" thành "tri thức", tức là thực sự "ngộ" ra, chiếm lĩnh kiến thức, thoát ra khỏi nó, vượt lên nó, tự làm giàu, làm mới tri tuệ của mình đến suốt đời.

Vậy thì biến kiến thức thành tri thức như thế nào? Sau đây là một vài bài học về cách dạy ở các trường Đại học ở Singapore: Giáo sư không chỉ đưa ra dàn bài, mà khuyến khích sinh viên tự tìm ra các chủ điểm khác không có trong dàn bài để đưa ra thảo luận, chưa hết, giáo sư còn ghi chú: "các thông tin cập nhật sẽ được điểm cao". Như vậy, người thầy đã không ngại sinh viên cập nhật mới hơn mình, sẵn sàng đón nhận thông tin từ sinh viên. Đồng thời, dạy và học theo vấn đề (problem-based teaching & learning), theo tình huống (case study), học tập suốt đời (long life learning) được nhắc đến nhiều như những cách, những phương pháp mới để hấp thụ tri thức.

Chú chim ưng đã muốn bay, đã biết bay, nhưng bầu trời đâu? Môi trường giáo dục nào? Suốt hàng bao thế kỷ, người Việt có quan niệm "nửa chữ cũng là thầy"? Nếu coi đây là truyền thống "tôn sư trọng đạo" thì không phải bàn luận thêm. Nhưng mặt khác, phải chăng vì có phần tâm lý như thế, nên việc dạy học ở ta từ bao đời nay thường diễn ra một chiều từ người thầy phán xuống (chứ không phải truyền sang, chưa nói đến chiều phản hồi ngược lại). Bên cạnh đó, tâm lý học để thi ra làm quan, vinh thân phì gia theo những khuôn mẫu như thuộc làu Tứ Thư, Ngu Kinh, biết viết các bài chiếu, bài biểu, làm thơ... nên thói quen "tầm chương trích cú” ăn sâu trong các đời học trò, học thuộc, phụ thuộc là chính, thầy là người dạy chữ của thánh hiền, mà thánh hiền nhiều khi lại tượng trưng cho chân lý, nên trò chỉ biết nghe theo, việc dạy và học theo cái vòng quay đó mà diễn ra. Ngày nay, nền giáo dục "tạo ra nhu cầu giả tạo buộc học sinh phải học thêm ngoài giờ, tập cho họ thói quen dựa dẫm vào thầy, ngại tự học, ngại tìm tòi, suy nghĩ độc lập, cho nên cứ rời thầy ra, rời nhà trường ra là y như những con gà công nghiệp mới ra ra khỏi chuồng đã luống cuống tìm cách chui lại vào chuồng (GS.Hoàng Tụy).

Hơn nữa, ở ngoài đời, nơi công sở, đâu đây các bậc bề trên vẫn có cái nhìn kì thị vớnhững người trẻ dám "nói leo", "cãi leo lẻo". Không ít các quan chức tụ tập, quây quần quanh mình những người thân trong gia đình, họ tộc cấp dưới vì là bậc con cháu không dám phê bình, lật ngược vấn đề mà chỉ biết phục tùng, hoặc im lặng, ngược lại, cấp trên vì là bậc cha chú nên cũng gia trưởng, độc đoán. Nhu cầu nào thì sản phẩm đó. Ngoài đời chỉ ưa những người ngoan ngoãn, phụ thuộc thì nhà trường cũng cho ra lò những người như thế, bởi nếu khác đi sẽ không được dùng đến.

Đúng như các nhà giáo dục và trí thức hàng đầu của nước ta kêu gọi, chấn hưng nền giáo dục hiện nay là mệnh lệnh từ cuộc sống. Vì thế, nó phải được khởi động và diễn ra từ hai chiều: từ trên xuống và quan trọng hơn - từ dưới lên, trong đó, nên bắt đầu từ mỗi cô cậu học trò nhỏ. Để nền giáo dục có thể cho ra đời những người bay, xin mượn ý câu thơ của nhà thơ Trần Dần:

“Tôi tiếc cho những chân trời không có người bay,
và tiếc cho những người bay không có chân trời…”

Nguồn:
FacebookTwitterLinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Ông thầy và thời đại

    27/03/2016Phan ĐăngMột trong những nguyên tắc giáo dục đại học ở Singapore là người thầy phải luôn cập nhật và giúp SV nắm bắt những thông tin thời sự mới nhất của lĩnh vực tin mình phụ trách...
  • Những nghịch lý giáo dục

    30/09/2015Hoàng TụyVì sao con em ta giỏi toán mà đời sống kinh tế, xã hội ở nước ta về nhiều mặt lại thể hiện một cung cách làm ăn không hề biết tính toán? Vì sao trẻ em ta có tinh thần kỷ luật cao, mà đời sống công cộng của người lớn trong xã hội lại biểu lộ một ý thức kỷ luật, trật tự thấp kém không thể chấp nhận được ở một nước cần hướng tới công nghiệp hóa và hiện đại hóa? Vì sao trẻ em được dạy bảo phải thật thà, trung thực, mà xã hội người lớn có quá nhiều gian dối, tham nhũng, buôn lậu? Bao nhiêu câu hỏi là bấy nhiêu nghịch lý nhức nhối.
  • Bàn về “Cái vô lý” và “Cái thiếu hiểu biết” trong xã hội

    01/07/2015Vũ Duy PhúLâu nay, những ai quan tâm đến cải cách giáo dục, đều thấy rõ tầm quan trọng của việc xác định “Triết lý Giáo dục". Có lẽ cũng không thừa, nếu nói một chút về khái niệm Triết lý nói chung...
  • Quan niệm giáo dục “Tự Tân” của Phan Bội Châu

    28/10/2014TS Dương Thiệu TốngNhững từ tưởng và hoạt động giáo dục của cụ Phan Bộ Châui suy ngẫm về các vấn đề canh tân văn hóa giáo dục, canh tân xã hội đáng để chúng ta quan tâm đến...
  • Giáo dục, trí thức và nửa đường còn lại

    24/09/2012Ngô Tự Lập...việc xây dựng một đội ngũ trí thức, hay nói đúng hơn, việc biến đội ngũ nửa trí thức của chúng ta thành một đội ngũ trí thức thực thụ, đủ khả năng đảm đương vai trò đầu tàu của nó trong sự nghiệp phát triển của dân tộc, cũng chính là chặng đường còn lại của nền giáo dục dân tộc. Ðó là một nhiệm vụ cấp bách và to lớn, không chỉ đòi hỏi nhiều tiền của, thời gian và ý chí, mà còn cả những thay đổi triệt để trong quan niệm và phương pháp giáo dục.
  • Không phải chấn hưng mà là cách mạng giáo dục

    20/11/2013Hoàng VănVào năm 2005, nhiều người đã từng tạm yên lòng với đề xuất mới: Năm 2005, năm chấn hưng giáo dục... Nay, rõ ràng cần có một cuộc cách mạng giáo dục, thoát ly hẳn với suy nghĩ cũ về đào tạo con người như một cách sản xuất công cụ!
  • Giáo dục phổ thông - Những tồn tại lưu niên

    17/01/2006Hàn Liên HảiSuốt cả một đời gắn bó với ngành giáo dục, Nhà giáo ưu tú Hàn Liên Hải đau xót nhận xét "Giáo dục phổ thông vẫn đang tiếp tục trong tình trạng khủng hoảng" ...
  • Trách nhiệm cao cả

    11/01/2006Chu HảoNghĩa vụ thiêng liêng của nhà giáo là "trồng Người", đóng vai trò chủ chốt trong việc thực hiện các mục tiêu cao cả của Giáo dục. Các mục tiêu ấy thường được hiểu một cách đại thể là giáo dục nhân cách và truyền đạt kiến thức cho học trò - thanh, thiếu niên - thế hệ tương lai của dân tộc...
  • Giáo dục với tăng thiện giảm ác

    04/01/2006TS. Nguyễn Chu PhácCái ác của con người đang tăng lên đáng lo ngại, hàng ngày biết bao nhiêu chuyện "giết người" với nhiều cách khác nhau: có loại bằng dao, bằng súng đổ máu, có loại đang được gọi với cái tên tham nhũng, móc tiền của Nhà nước, của nhân dân một cách tàn bạo, có loại bằng mưu mô thâm độc...
  • Mười vấn đề lớn của giáo dục

    21/11/2005Nguyên NgọcMột xê-mi-na độc lập về cải cách giáo dục, do giáo sư Hoàng Tụy đề xướng và chủ trì, được nhiều nhà khoa học và văn hoá trong ngoài nước tham gia thảo luận về các nội dung: Đánh giá thực trạng giáo dục, nêu những vấn đề giáo dục lớn hiện nay cần giải quyết và đề xuất các phương hướng chính chấn hưng giáo dục...
  • Chúng ta muốn gì?

    18/10/2005Xuân DungĐồng hành với sự thay đổi về vai trò của bằng cấp (chứ không phải sự thay đổi nhận thức về vai trò của học vấn) là hàng loạt vấn đề mới về giáo dục - đào tạo: Chương trình quá nặng nhưng lại bất cập so với nhu cầu thực tiễn cải cách và tính hiệu quả của cải cách, lạm thu và tận thu tới mức chi phí giáo dục trở thành một gánh nặng mà người nghèo khó kham, dạy thêm và học thêm tràn lan, thể lực và trí lực của học sinh suy giảm…
  • Cải cách giáo dục

    09/09/2005Nguyễn Trần Bạt, Chủ tịch - Tổng giám đốc, InvestConsult GroupPhát triển con người là vấn đề trọng tâm của mỗi quốc gia. Hầu hết các nước trên thế giới đều giương cao khẩu hiệu "Giáo dục là quốc sách hàng đầu và dành nhiều tâm sức đề xây dựng và thực hiện các chương trình cải cách giáo dục. Tuy nhiên, nhìn nhận một cách khách quan, các chương trình cải cách giáo dục đó, tuỳ theo mức độ, đều có những hạn chế và sai lầm nhất định.
  • Làm gì để đổi mới tư duy giáo dục?

    12/07/2005Tố PhươngGS.TSKH Nguyễn-Đăng Hưng (Giáo sư trường ĐH Liège, Bỉ - Chủ nhiệm các chương trình Cao học Bỉ&Việt tại ĐHBK TP.HCM và Hà Nội) được mệnh danh là người "tiếp thị" chất xám Việt Nam, người "chở" chất xám về Việt Nam, người “đi tìm” tiến sĩ cho Việt Nam vì đã và đang thực hiện các chương trình đào tạo thạc sỹ Bỉ-Việt tại các Đại học Bách khoa Hà Nội và TP.HCM, với chương trình 50 tiến sĩ bằng học bổng Quốc gia…
  • Trồng người thời đại mới

    12/07/2005Thạc sĩ Phạm Xuân PhụngGần đây hiện tượng sa sút phẩm chất đạo đức thông thường của một bộ phận học sinh với nhiều lứa tuổi đã bộc lộ, đặc biệt là phẩm chất đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam...
  • Giáo dục phải có cuộc cách mạng đồng bộ

    12/07/2005Lê Văn Kiên (Thanh Hóa)Tôi rất đồng tình với các ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, họ đã có những bài phát biểu rất tâm huyết và phản ánh rất đúng thực trạng hiện nay của nền giáo dục nước nhà. Tôi đặc biệt quan tâm tới một số ý kiến quan tâm tới vấn đề giáo dục và chủ thể của giáo dục (đối tượng của giáo dục) có thể nói đây là vấn đề chưa được nhắc tới nhiều khi đề cập tới sự yếu kém của nền giáo dục của chúng ta.
  • Cải cách giáo dục: Phá không phải là…Xây

    09/07/2005Nguyễn Minh Danh... Từ những ý kiến mang tính xây dựng theo kiểu mong muồn phá bỏ ngay những cái đang tồn tại trong bộ máy giáo dục nước nhà không hẳn khi nào cũng có thể mang tới những kết quả cần thiết. Giáo dục là một công việc tinh tế, đòi hỏi một thái độ ứng xử cẩn trọng và thực tế hơn là những khẩu hiệu dân tuý mang tính phủ nhận hiện trạng một cách đầy quyết liệt....
  • Cần nhắc lại mục tiêu của giáo dục

    09/07/2005Chân LuậnGiáo dục (GD) cần phải tạo ra những con người biết sống có nhân bản và làm việc có hiệu quả. Chân lý ấy tưởng chừng như xuyên suốt, nhưng mỗi thời, nó lại được vận dụng theo những định hướng khác nhau. Và phải chăng, chúng ta đang vận dụng lệch?
  • Vào cuộc thôi ngành giáo dục

    09/07/2005Ly LamTất cả hãy vào cuộc!Lỗi không phải chỉ ở người thầy – trình độ, cách dạy. Lỗi còn ở một chương trình học nặng nề, hàn lâm, thiếu tính thực tiễn....mà hễ có lời phàn nàn thì các vị soạn sách giáo khoa hoặc có tránh nhiệm lại đưa ra những lập luận rất sắc bén, là đã tham khảo sách giáo khoa các nước phát triển lẫn khu vực rồi, đã được đánh giá là rất phù hợp với HS rồi, được hội  đồng chuyên môn có uy tín thẩm định rồi...
  • Cải cách giáo dục: Trước thách thức của thế kỷ XXI

    19/04/2005Phạm Khiêm Ích(Edgar Morin) Nhà trường phải giúp cho sinh viên thấm nhuần “một thứ văn hoá về tính phức hợp” (culture de la complexité), tức là nền văn hoá của thế giới ngày mai...
  • Home Page: Suy nghĩ về tính hiệu quả của nền giáo dục

    16/01/2004Bây giờ, hầu như ai cũng có những thắc mắc, băn khoăn về giáo dục. Tại sao phần lớn học sinh chúng tôi tốn nhiều thời gian, công sức học tập hơn bạn bè các nước, mà kết quả thường là kém hơn?
  • Tại sao học sinh chúng ta học dở?

    28/11/2003Giáo sư Võ Tòng XuânTừ khi Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng còn đương chức, ông đã mô tả tình trạng giáo dục của ta "tụt nhanh như nhảy dù”, cho đến hôm nay, chất lượng giáo dục ở nước ta vẫn dậm chân tại chỗ hay nói đúng hơn còn xuống dốc nhanh hơn nhảy dù... Tại sao học sinh chúng ta học dở như vậy?
  • Nghĩ về Toà nhà Giáo dục Quốc gia

    11/02/2003Nguyễn Chí ThànhNăm sắp hết, Tết gần kề. Thiên thì rối lên, chộn rộn. Trong lòng vẫn cứ dửng dưng. Thong thả rẽ vào Việt nam Miếu, tìm lấy chút thanh thản. Ngoài kia nhộn nhạo quay cuồng. Trong này là một cõi khác biệt...
  • Gọi đúng tên thực trạng giáo dục

    10/02/2003Tương LaiTôi muốn đề nghị gọi đúng tên thực trạng của nền giáo dục nước nhà khi những băn khoăn, lo lắng về một mùa thi, một mùa tuyển sinh vừa kết thúc, một năm học mới sắp khai giảng, tạo nên một mối bất an trong tâm lý xã hội.
  • xem toàn bộ