ChúngTa.com

Hoạt động ngân hàng đã có từ rất lâu, nhưng ngân hàng của dòng họ Medici ở Italia trong thế kỷ 15 mới có thể coi là thương hiệu đầu tiên trên thế giới theo cách định nghĩa thương hiệu ngày nay.

Thế kỷ 13, thành phố Florence là trung tâm thương mại và tài chính không chỉ của Italia mà của cả châu Âu. Những ngân hàng ở Florence thời ấy cho các thương lái vay tiền trả lãi, nhưng đặc biệt là cho những vua chúa ở châu Âu vay mượn tiền của họ để sống xa xỉ. Đổi lại, ngân hàng có quyền thu thuế ở các lãnh địa khác nhau. Cả hai đều có lợi.

Vỏ quýt dày có móng tay nhọn

Ngân hàng của dòng họ Medici phất lên nhờ cuộc khủng hoảng tài chính của Vương triều Anh trong thế kỷ 14. Nhà vua Anh quốc Eduard Đệ Tam không có tiền để trang trải những khoản nợ các ngân hàng ở Florence khiến cho hàng loạt ngân hàng ở Florence bị phá sản. Giữa lúc đó, Vieri di Cambio de Medici thành lập ngân hàng mang tên dòng họ này năm 1348 và từ đó cho tới năm 1392 đã phát triển cả một mạng lưới chi nhánh ngân hàng ở gần như tất cả các thị thành lớn của Châu Âu. Người cháu trai là Giovanni Bicci de Medici đã phát triển ngân hàng này trở thành một thế lực về tài chính và chính trị ở Châu Âu. Nhưng người đã biến tên dòng họ trở thành thương hiệu thực sự với đầy đủ uy tín và quyền lực, được khâm phục và nể sợ là con trai của Giovanni de Medici, ông Cosimo de Medici – người kế nghiệp cha vào năm 1429.

Thói đời ở đâu và thời nào cũng vậy: nghèo thì bị khinh rẻ và coi thường, giàu thì bị đố kỵ và thù ghét. Năm 1433, dòng họ Albizzi mua chuộc và ép buộc giới cầm quyền ở Florence dùng quyết định hành chính đày Cosimo de Medici ra khỏi Florence trong thời gian 10 năm. Tuy nhiên, những gì dòng tộc Albizzi làm được thì nhà Medici còn có thể làm tốt hơn. Họ bỏ ra nhiều tiền hơn để hối lộ và mua chuộc, họ lập mưu tinh vi hơn và họ tống tiền ép buộc thẳng tay hơn, cho nên không đầy một năm sau, Cosimo de Medici đã được trở lại Florence. Bài học mà Cosimo rút ra được cho mình từ va vấp với chính quyền là muốn làm ăn yên ổn và thành đạt thì phải chinh phục được giới chính trị bằng mọi cách và mọi giá. Đối tượng được Cosimo lựa chọn chinh phục đầu tiên là Tòa thánh Vatican.

Tòa thánh Vatican – chỗ dựa và công cụ

Cosimo de Medici là người đầu tiên nhận ra rằng muốn thành danh thì trước hết phải gây dựng được uy tín, mà muốn gây dựng được uy tín thì phải có được 3 nhân tố sau: khả năng tài chính thực sự, lòng tin của khách hàng và sự hậu thuẫn của các thế lực chính trị, đặc biệt là của Tòa thánh Vatican. Cái tên Medici có thể mở được mọi cánh cửa, khai thông được mọi trở ngại, khai thác được mọi tiềm năng.

Năm 1410, Baldassare Cossa, một tên cựu cướp biển người Napoli, bạn thân của Giovanni de Medici được bầu làm Giáo hoàng. Ngày đăng quang của vị Giáo hoàng này cũng là ngày Medici trở thành ngân hàng chính thức của Tòa thánh Vatican. Liên minh giữa Tòa thánh và Medici đã đem lại lợi ích cho cả hai bên. Một khi được coi là ngân hàng và cố vấn tài chính cho đích thân người đứng đầu nhà thờ thiên chúa giáo, Medici có thể giao du với mọi lãnh chúa, ông hoàng, ông vua hay công tước quý tộc ở châu Âu. Đổi lại, Medici đã giúp tiền bạc của Tòa thánh sinh sôi nảy nở.

Chẳng là thời đó, Nhà thờ Thiên chúa giáo cấm ngân hàng cho vay nặng lãi. Nhưng kẽ hở của chính sách này là các chi nhánh ở nước ngoài lại không bị ràng buộc như vậy. Phần lãi của các khoản cho vay tín dụng có thể được tính dưới dạng các tín phiếu thanh toán ở các chi nhánh ở nước ngoài bằng đồng tiền khác mà khách hàng phải chịu rủi ro về biến động tỷ giá chuyển đổi tiền tệ. Medici giúp Tòa thánh và kiếm tiền cho chính mình bằng cách ấy. Cosimo chọn 7 người con và cháu, cấp tiền và cử họ đi sang các thành phố trung tâm khác của châu Âu để thành lập các chi nhánh.

Ngân hàng Medici kiêm luôn chức năng của một công ty thương mại. Khách hàng có thể vay tiền của Medici ở chỗ này, mua hàng của Medici ở chỗ khác và thanh toán ở một chi nhánh ngân hàng của Medici ở chỗ khác nữa. Giữa thế kỷ 15, doanh số hàng năm của Medici đã vượt quá mức độ giàu có của một số quốc gia ở châu Âu.

Phân quyền mạnh mẽ

Nhưng cách thức quản lý của Cosimo mới thực sự đi trước thời đại. Thời đó, giao thông đi lại khó khăn và mất nhiều thời gian mà việc ra quyết định lại không thể chậm trễ. Vì thế, Cosimo giảm bớt quyền lực trung tâm và tăng quyền hạn cho các chi nhánh ở xa, ai không có vốn thì làm thuê, ai có khả năng tài chính thì góp cổ phần, được quyền tự chủ kinh doanh rộng rãi. Tại trung tâm điều hành của Cosimo ở Florence chỉ có không đầy 10 người làm việc trực tiếp dưới quyền của Cosimo. Năm 1458, Cosimo sở hữu đa số cổ phần của 13 “tập đoàn” khác, tất cả đều mang tên Medici và đối tác. Mỗi chi nhánh và tập đoàn nói trên đều có tư cách pháp nhân riêng.

Medici cũng còn là tập đoàn đầu tiên ý thức về cái gọi là “văn hóa doanh nghiệp” như cách hiểu ngày nay. Cosimo trả lương cao cho nhân viên để gắn bó họ với tập đoàn tạo điều kiện cho nhân viên thăng tiến, bỏ tiền tham gia xây dựng các công trình kiến trúc nổi tiếng của thành phố và làm từ thiện...

Bi kịch của Medici là Cosimo giỏi giang bao nhiêu thì hậu thế lại kém cỏi bấy nhiêu. Năm 1469, Cosimo qua đời, con trai ông - Lorenzo - chỉ giỏi phung phí tiền cho tham vọng về quyền lực chính trị và hào quang cá nhân. Thương hiệu Medici dần bị mất và quên lãng dù cái tên Medici vẫn tỏa sáng trong lịch sử: dòng họ này được phong tước hầu, có tới 3 người về sau trở thành Giáo hoàng và hai người con gái trở thành Hoàng hậu nước Pháp.