ChúngTa.com

Thượng tôn pháp luật là nền tảng để xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ và văn minh. Một trong những dấu hiệu đặc trưng của Nhà nước pháp trị đó là tuân thủ luật pháp và được Nhà nước bảo đảm thực thi bằng Toà án độc lập.

Chuyện người, chuyện mình

Gần 8 triệu ngoại kiều trên tổng số hơn 80 triệu dân Đức muốn nhập quốc tịch phải vượt qua kỳ thi trắc nghiệm kiến thức xã hội nước Đức, trong đó có một câu hỏi, nhà nước pháp trị là gì, với 4 câu trả lời sẵn sơ đẳng: 1- Nhà nước có quyền, 2- Đảng có quyền, 3- Công dân quyết định luật pháp và 4- Nhà nước phải tuân thủ pháp luật.

Những ngoại kiều nhìn Nhà nước bằng con mắt của kẻ nô lệ bao giờ cũng trả lời sai, đánh vào câu số 1, trong khi chỉ mỗi câu số 4 đúng - chính là dấu hiệu đặc trưng của một nhà nước pháp trị, đòi bất cứ hoạt động nào của bất kỳ cơ quan nhà Nước nào đều phải viện dẫn chuẩn mực pháp lý của những điều khoản luật pháp điều chỉnh nó; cũng xuất phát từ đó, mọi vấn đề xã hội nảy sinh, họ không thể không mổ xẻ văn bản luật liên quan, để cải cách nó.

Xã hội họ phát triển, hoàn thiện liên tục chính là kết quả tổng hợp từ những cải cách luật thường nhật như vậy; thiếu nó, mọi chủ trương, chính sách dù thần kỳ mấy cũng không thể trở thành hiện thực.

Cách đây mấy tháng, tại Sachsen, một người đàn ông gọi tới số điện khẩn cảnh sát báo sẽ giết vợ, tự sát. Cảnh sát tức tốc tới nơi, không thấy động tĩnh gì, bèn cẩn thận cho xe chạy lòng vòng quan sát, thì phát hiện được đương sự từ xa đang dí khẩu súng vào thái dương chực bóp cò.

Cảnh sát xô đến cản, mũi súng bất ngờ quay phắt lại nhằm cảnh sát nhả đạn chát chúa. Cảnh sát thất kinh, rút súng tự vệ, bắn trả đương sự chết tại chỗ. Khi hoàn hồn, họ mới phát hiện được đó là khẩu súng bắn doạ, trông hệt thật.

Quan chức, chính khách lập tức lên tiếng trước một mạng người bị chết oan uổng. Chỉ cách 2 tháng sau, Quốc hội Đức đã thông qua luật vũ khí sửa đổi, cấm lưu hành súng bắn doạ trông như thật, nhằm tránh lặp lại cho xã hội, khác ở ta giải quyết vụ việc như thế thường chỉ dừng lại nơi nó xảy ra.

Đến vụ chấn động nước Đức hồi tháng Ba, một học sinh ở Winnenden cuồng sát tới 15 nhân mạng; từ Tổng thống, Thủ tướng, đến chính khách các đảng phái đều có mặt tại tang lễ, tất cả lên tiếng, đòi cải cách luật, không dừng lại ở mức chỉ yêu cầu cơ quan thừa hành xem xét trách nhiệm như thường thấy ở ta.

Tới tháng trước, Chính phủ đã hoàn tất dự luật vũ khí cải cách, trình quốc hội; lần này quy định ngặt nghèo từ điều kiện, lứa tuổi được phép, loại, số lượng súng, cách thức lưu giữ, trách nhiệm đăng ký, bảo vệ, chịu giám sát, và án tù cho từng mức vi phạm.

Sang vụ ngân hàng HRE rơi vào nguy cơ phá sản 3 tháng trước, ảnh hưởng trực tiếp đến nền kinh tế quốc dân, chỉ quốc hữu hóa mới có thể cứu vớt được nó, nhưng bị Hiến pháp Đức cấm, buộc Hạ và Thượng viện Đức phải sửa đổi tạm thời điều khoản tương thích trong Hiến pháp, để có thể ban hành được Luật Quốc hữu hoá trong giới hạn cho phép, áp dụng chỉ cho ngân hàng này, với thời hạn hiệu lực đến tháng 10/9.

Liên hệ những thực tế trên sang Quốc hội ta, chỉ riêng thời gian 1 năm 2 kỳ họp, đã thấy bất khả kháng không thể làm luật được như họ.

Xã hội chỉ còn biết trông chờ vào cố gắng của cơ quan hành xử, với bao rủi ro; có thể đo lường qua ví dụ so sánh hiệu quả quyết định của Chính phủ ta trợ cấp tiền tiêu Tết cho hộ nghèo đầu năm, với cùng quyết định tương tự ở Đức, cũng từ đầu năm, cấp cho những hộ sống nhờ trợ cấp xã hội mỗi con nhỏ mỗi năm thêm 100 Euro tiền mua sách vở.

Quyết định của họ là một văn bản lập pháp, do Chính phủ chuẩn bị dự luật, trình Hạ viện thông qua, Thượng viện chuẩn y, Tổng thống ký ban hành; các cơ quan chịu trách nhiệm cấp phát cứ theo luật tự động thực hiện, nếu không sẽ bị chế tài, chẳng cần người dân phải xin, cũng chẳng cần bất cứ văn bản hướng dẫn nào từ trên; trong khi ở ta, chỉ mỗi quyết định của Chính phủ, với cơ chế thực hiện thụ động, trông chờ chỉ thị, mệnh lệnh, dẫn đến cấp sai, chậm, đủ kiểu chia chác... hậu quả phải giải quyết bao lâu sau, mất luôn cả niềm tin trong không ít dân chúng.

Nhà nước thượng tôn pháp luật

Văn bản luật trong Nhà nước pháp trị bao gồm một hệ thống từ Hiến pháp - văn bản luật bao trùm nhất, đến các văn bản lập pháp ban hành bởi cơ quan dân cử, tới các văn bản lập quy hướng dẫn các cơ quan hành xử thực thi văn bản lập pháp.

Dù đâu ban hành, thì các văn bản pháp lý đó cũng vẫn là sản phẩm chủ quan của những con người được trao danh nghĩa nhà nước. Nhà nước pháp trị vì vậy cũng sẽ chẳng khác bất cứ loại hình Nhà nước nào, nếu văn bản luật đó ban hành và thực thi bất chấp cá nhân người dân bị xâm phạm quyền và lợi ích không thể kháng lại.

Do đó, Nhà nước tuân thủ luật pháp không chỉ dấu hiệu đặc trưng của Nhà nước pháp trị, mà còn được chính Nhà nước bảo đảm thực thi bằng công cụ hữu hiệu, đó là Toà án độc lập.

Nói cách khác, mọi cá nhân, pháp nhân, đều có quyền khởi kiện Nhà nước, khi cho rằng việc ban hành, hay thực thi của cơ quan công quyền hoặc vi hiến hoặc phạm luật, không bảo đảm hay xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của mình hay của nơi có lợi ích của mình. Đây cũng chính là nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật.

Sẽ không còn là một Nhà nước pháp trị, nếu nguyên tắc bình đẳng đó bị vi phạm, nên nó được luật pháp bảo đảm chắc chắn bằng quy trình pháp lý bắt buộc: mọi quyết định của cơ quan công quyền đối với bất cứ cá nhân, pháp nhân nào, liên quan đến quyền, lợi ích của họ đều bắt buộc phải có mục cuối cùng, chỉ dẫn thủ tục pháp lý chống lại, nếu thiếu sẽ không có hiệu lực; đầu tiên yêu cầu chống tại cơ quan ra quyết định, tiếp theo tại toà án có thẩm quyền; bất kể cơ quan ra và pháp nhân nhận quyết định là ai hoặc cấp nào; có thể hình dung qua thực tế phiên toà xét xử tranh chấp giữa Thượng viện Đức (cơ quan lập pháp Liên bang tập hợp đại diện chính quyền các Tiểu bang) với Cơ quan bảo hiểm hưu trí Đức tiểu bang Berlin-Brandenburg.

Từ năm 2001-2004, Thượng viện Đức thuê 15 người vào làm việc hướng dẫn, phục vụ khách tới Thượng viện thăm giao dịch. Nếu ký hợp đồng lao động làm công, Thượng viện phải trích nộp bảo hiểm xã hội bằng 39,9% tiền lương.

Nếu coi 15 người đó là tự hành nghề (doanh nghiệp 1 người), ký hợp đồng khoán dịch vụ với doanh nghiệp, thì Thượng viện không phải trích nộp bảo hiểm, chỉ phải trả thêm 19% thuế giá trị gia tăng.

Cũng như bất kỳ doanh nghiệp nào, phải cân nhắc thiệt hơn khi chi thu, Thượng viện quyết định chọn phương án 2, để tiết kiệm cho mình khoản tiền chênh lệch bằng 20,9% tiền lương. Cơ quan bảo hiểm khi kiểm tra chế độ trích nộp qũy bảo hiểm của Thượng viện, không chấp nhận, cho rằng 15 người này là lao động làm công, không phải tự hành nghề, ra quyết định đòi truy thu Thượng viện, tổng cộng 15.000 Euro phí bảo hiểm hưu trí.

Thượng viện không chịu, theo đúng luật định, như mọi pháp nhân khác, đệ đơn chống lại, nhưng không được, viện tiếp đến Toà án Xã hội Berlin xét xử. Đầu tháng trước, với án quyết số S 36 KR 2382/07, toà đứng về phiá cơ quan bảo hiểm, phán 15 người đích thực là lao động làm công do Thượng viện bố trí công việc, thời gian, đeo phù hiệu Thượng viện, trả lương theo thang bậc, nên không thể coi họ là tự hành nghề, và nghị án, Thượng viện phải chấp hành quyết định của cơ quan bảo hiểm hưu trí.

Hiện thế giới hiện đại không còn ai bàn cãi về Nhà nước pháp trị, nhưng hệ dẫn của nó, Nhà nước phải tuân thủ pháp luật, kể cả Thượng viện, một cơ quan lập pháp tối cao trong thể chế lưỡng viện, cũng phải chịu phán quyết của toà, thì không phải ai cũng hiểu, chừng nào họ vẫn chưa thay đổi được quan niệm coi Nhà nước mới có quyền, kể cả ngoại kiều sống trong xã hội đó nếu không hoà nhập đủ.