Biết mình biết người, tỉnh táo đi tới!

11:44 SA @ Thứ Tư - 22 Tháng Mười Hai, 2010

Bắt tay vào cuộc hội nhập là chấp nhận rằng chúng ta sẽ tham gia sân chơi lớn của thế giới. Điều cần thiết lúc này là soát xét lại mình, bàn bạc, học hỏi, rút kinh nghiệm, sẵn sàng làm lại mình nếu cần. Bởi mọi cơ hội chỉ có ý nghĩa khi người ta có một phương sách đúng, một chiến lược đúng để tận dụng được nó.

Học được theo người đâu có dễ

Hội nhập thường được hiểu theo nghĩa ban đầu là buôn bán làm ăn với nước ngoài. Trong quá khứ, việc này đã được làm thế nào? Bức tranh ngoại thương ở Đàng Trong các thế kỷ 17-18 trả lời cho câu hỏi này.

Mỗi lần nói đến Hội An, các nhà nghiên cứu đã say sưa xem như một dịp “xuất thần” chứng tỏ tinh thần cởi mở và năng động của dân ta. Chỉ một điều nhỏ bị “bỏ quên”: hoạt động lúc đó chủ yếu là từ ngoài vào, chứ không phải ta đi ra với người. Các cơ sở buôn bán ở Hội An phần lớn của người Nhật, người Trung Quốc. Sau khi họ rút đi, sự làm ăn cũng đình đốn luôn. Cả thế kỷ 19, nền ngoại thương VN lại gần như trở về với cái khung cảnh tầm thường tẻ nhạt, xứ ta quay lại vị thế một xứ biệt lập và ít hiểu biết về thế giới quanh mình.

Đọc sử tôi còn được biết thêm cái cách mà nhà nước bấy giờ quản lý ngoại thương. Một người Mỹ là John White kể về một chuyến đi khám tàu thu thuế của nhà đương cục hồi ấy. “Họ kéo nhau xuống hàng đoàn hàng lũ lính tráng quan lại, đi đầu là quan thanh tra và quan thu thuế, chật ních cả tàu. Nhưng trước khi bắt tay vào việc họ đòi mang rượu ra uống, và phải cung phụng cho mỗi người một số rượu lớn. Quát tháo cãi cọ om sòm. Không những đã mất cơm rượu cho bọn đó rồi trả thuế tàu vào, lại còn phải trả vài khoản bất ngờ nữa” (trích theo Nghiên cứu Huế, tập I.1999, trang 210).

Nhiều tài liệu lịch sử khác cũng kể quan lại được giao xuống tàu kiểm tra toàn lo nhòm ngó xin xỏ. Người ta không cho thì làm khó dễ. Người ta cho thì hi sinh cả lợi ích của nhà nước cũng không tiếc. Mọi thứ khôn khéo và hiệu quả do hội nhập lúc ấy chỉ mang lại một ít của cải cho các quan chức, chứ không phải là sự phồn thịnh của một nền ngoại thương và sự nảy nở một tư duy kinh tế.

Lỗi hệ thống

Tác giả Vương Trí Nhàn

Chuyện ngoại thương chỉ là một bộ phận trong câu chuyện dân ta quan hệ với người nước ngoài. Với thiện chí an ủi mọi người yên lòng khi bước vào một chặng đường xa, một số nhà nghiên cứu gần đây thường đưa ra những khái quát đại loại: “Lịch sử đã chứng minh người Việt có khả năng hội nhập rất khôn khéo, tài ba và hiệu quả” hoặc: “Dân ta tiếp nhận và tiêu hóa được tất cả những tinh hoa của nền văn hóa đến từ nơi khác, chắt lọc và hòa nhập vào cái của mình”.

Tôi thì nghĩ khác. Từng hiện tượng thông minh sáng tạo không thiếu, song xét toàn cục thì trong quá khứ, xu thế chung sống với thiên hạ ở ta rất yếu. Các ảnh hưởng nước ngoài vẫn tràn vào, ta đã tiếp nhận không thiếu một thứ gì, nhưng đó là theo bản năng chứ không phải được sự chỉ đạo của lý trí. Có thể tạm dùng lại ở đây cái từ đang được sử dụng: lỗi hệ thống. Cả tin và dễ dãi thì không được.

Nhưng ý niệm về quan hệ bình thường phải có mà ở ta lại chưa nảy nở. Cả một nhận thức đúng lẫn một chiến lược thích hợp đều thiếu. Cho đến đầu thế kỷ 20, những thế lực bên ngoài vẫn chỉ được dân ta xem xét với nhiều ngần ngại. Nếu không coi họ là kẻ thù xâm lược thì cũng chỉ nghĩ họ đến với ta để kiếm lợi. Không đặt vấn đề học hỏi một cách nghiêm túc, càng không biết tiêu hóa kinh nghiệm của họ từ đó sáng tạo ra cái của mình.

Đọc lại thấy tình hình này là dễ hiểu, vì mãi đến gần đây nó vẫn còn được tiếp tục.

Trung thực với chính mình

Để hội nhập tốt, không chỉ cần biết người mà còn phải biết mình. Điều oái oăm ở chỗ thông thường kẻ không biết người thì cũng không biết mình. Chúng ta cũng không phải là ngoại lệ.

Đạo diễn điện ảnh F. Fellini từng nhận xét về trạng thái của dân tộc Ý những năm 1930: “Người ta bảo với chúng tôi rằng chúng tôi là một dân tộc vĩ đại và hạnh phúc nhất. Chúng tôi tin ở điều đó, kết cục không còn biết gì về các dân tộc khác, cũng như về bản thân mình”. Ta cũng vậy, dù biết là không nên vậy.

Cảnh giác ngay với chính mình không bao giờ thừa. Trên tạp chí Tia Sáng số 11-2006, ở Tuổi Trẻ Cuối Tuần số ra 17-12 vừa qua, mục bàn tròn, tôi đọc thấy các chuyên gia kinh tế bàn nhau mấy việc:

1/ Rất mừng là chỉ số GDP ở ta tăng đều, nhưng để phát triển bền vững cần phải nhìn vào nhiều chỉ số khác, mà nếu tính theo kiểu đó thì ở ta lại có nhiều điều để e ngại.

2/ Trong cách tính ở ta đang có xu hướng vơ vét để tính sao càng cao càng tốt. Có những sự tăng trưởng địa phương đã tính rồi, nhà nước lại tính lần nữa.

3/ Đã có những trường hợp chạy theo tăng trưởng bề rộng, như phong trào “mỗi ngày một công trình” ở Hà Giang, và lời cảnh tỉnh là đừng lặp lại bài học đó trên phạm vi toàn quốc.

Trong hoàn cảnh dư luận đang nao nức trước viễn tưởng đất nước “bay lên” với sự gia nhập WTO, những bài viết như trên cho thấy một sự tỉnh táo bắt đầu. Không phải cứ biết bệnh mình là đã chữa được. Song công khai minh bạch bệnh trạng đi đã, rồi thành thật tính chuyện chữa dần, có lẽ vẫn hơn.

LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Việt Nam: Ô, ta tự đóng cửa ngắm mình!

    04/02/2018Mỹ HằngTừ trước đến nay, chúng ta luôn tự khen Việt Nam rừng vàng biển bạc, tự khen... chính chúng ta thân thiện. Nhưng tại sao khách du lịch vẫn ùn ùn đổ về Thái Lan, Malaysia, Indonesia... mà không hào hứng ghé thăm quốc gia Việt Nam nằm cận kề ngay đó - nơi vẫn được người Việt tự hào là "hòn ngọc Viễn Đông"?
  • Thói hư tật xấu của người Việt: Học không biết cách, giỏi bắt chước

    06/01/2016Vương Trí Nhàn... những bực nhoàng nhoàng thì thường cứ thấy người học cũng học, học cho thuộc cách mà thôi, chứ không có định trong bụng rằng theo những điều nào, kháp(2) đạo ấy vào tính tình riêng của người nước mình nó ra sao...
  • Thói hư tật xấu của người Việt: Văn hóa vay mượn, thiếu tự tin, nói láo, thích ăn nhậu

    10/08/2015Vương Trí NhànCả cuộc lịch sử của nước Nam là một cuộc chiến đấu vô hồi, vô hạn đối với người Tàu hoặc bằng võ lực, hoặc bằng ngoại giao, hàng ngày chỉ nơm nớp sợ bị nội thuộc lần nữa. Cái công của các tiên dân ta chống giữ cho non sông đất nước nhà, can đảm vô cùng, kiên nhẫn vô cùng, thật đáng cảm phục.
  • Thói hư tật xấu của người Việt: Tự giam hãm, kéo bè cánh, kiếm chác

    31/07/2015Vương Trí NhànTục nước mình thường hay thiên trọng ở chốn hương thôn, quanh năm suốt tháng lẩn quẩn ở trong làng, chiếm được một chỗ ngồi nơi hương đảng đã lấy làm vinh dự, tranh nhau làm ông phó, tranh nhau làm ông xã, tranh nhau ăn trên, tranh nhau ngồi cao...
  • Phản tỉnh không phải để bôi nhọ dân tộc

    27/03/2014Nguyễn Hải ĐăngÝ thức về sự phản tỉnh là yếu tố có vai trò quan trọng đối với sự phát triển. Ðối với mỗi quốc gia, dân tộc, phản tỉnh giúp nhận chân các hạn chế và nhược điểm, từ đó triển khai biện pháp khắc phục. Tuy nhiên, nếu phản tỉnh thực hiện một cách thiếu khách quan sẽ rất dễ rơi vào xu hướng soi mói, bới móc, không đưa tới tác động tích cực...
  • Tính tự phán của người mình

    18/11/2013Thái AnGần đây, chứng kiến những bước tiến mạnh mẽ của Trung Hoa trên trường quốc tế, lại thấy dư luận hâm nóng một cuốn sách được xuất bản cách đây hai thập kỷ. Đó là cuốn Người Trung Hoa xấu xí của Bá Dương...
  • Cần nghĩ đến một cuộc tự vấn

    08/12/2006Nhà văn Nguyên NgọcMột con người cũng như một dân tộc, trên đường đi tới, cần biết thường xuyên tự nhìn lại mình, tự tìm hiểu chính xác chính mình, để cho cuộc đi tới được vững chắc...
  • “Để người Việt Nam tự nhận thức...”

    12/09/2006Nguyên An thực hiệnTự nhận là đang làm công việc “chưa ai khai phá”, nhà phê bình văn học Vương Trí Nhàn, “người hay nói về nhược điểm của đồng nghiệp”, đang góp nhặt những lời người xưa cảnh tỉnh về thói hư tật xấu của người Việt từ nhiều nguồn tư liệu khác nhau và dự định sẽ in thành sách. Chúng tôi có cuộc trò chuyện với ông về công trình này...
  • Biết mình yếu để mạnh hơn

    01/09/2005Trần Hữu QuangBài viết sau nêu ra một số điểm yếu trong tư duy quản trị của tầng lớp doanh nhân Việt Nam hiện nay và thử đi tìm căn nguyên của chúng, mong góp phần vào việc xây dựng một đội ngũ doanh nhân ngày càng mạnh và bản lĩnh...
  • Hãy tự xét mình

    18/01/2004Hoàng TámMấy năm gần đây người ta hay nhắc đến cuốn sách "Người Trung Quốc xấu xí" của Bá Dương (bản dịch Nguyễn Hồi Thủ), nói việc người láng giềng phương Bắc tự soi gương để nhận diện "cái xấu xí" của mình, "tự sỉ" mong sửa chữa để vươn lên. Bá Dương cũng nêu tấm gương của những người ở Mỹ và Nhật đi trước ông, viết sách tự phê phán "cái xấu xí" của mình.
  • xem toàn bộ