ChúngTa.com

Khả năng tự học

…Trong thời đại của chúng ta và trong tương lai, khả năng tự học này còn trở nên cấp thiết hơn nữa khi kho tàng tri thức của nhân loại cứ vài năm lại được nhân đôi. Điều đó có nghĩa là, đứng nguyên hay thậm chí đi chậm đồng nghĩa với tụt hậu.

SVĐH phải có khả năng tự học. Tự học là một nhẩm chất tối cần thiết của một công dân trong một xã hội tri thức. Ở thời cổ xưa, khi tri thức còn chưa được sáng tạo với tốc độ nhanh chóng như hiện nay, vua Thang đã tự khắc lên trên thành bồn tắm bảy chữ “nhật tân, nhật tân, hưu nhật tân" để tự răn mình. Rồi Lê nin cũng khuyên thanh niên phải "học, học nữa, học mãi." Trong thời đại của chúng ta và trong tương lai, khả năng tự học này còn trở nên cấp thiết hơn nữa khi kho tàng tri thức của nhân loại cứ vài năm lại được nhân đôi. Điều đó có nghĩa là, đứng nguyên, hay thậm chí đi chậm đồng nghĩa với tụt hậu. Còn tự học liên tục có nghĩa là có thể theo kịp với thời đại, đồng thời có khả năng thích ứng về môi trường luôn biến động.

Để khuyến khích khả năng tự học của SV, phương pháp giảng dạy trong trường ĐH phải thay đổi. Thay bằng việc cung cấp cho SV những câu trả lời dứt khoát mang nặng tính giáo điều, thì người thầy phải đòi hỏi SV tự học, tự tìm tòi để tìm ra câu trả lới cho chính mình. Người thầy cũng cần giúp khơi dậy lòng ham hiểu biết của SV bằng cách chỉ ra cho họ biết, ngoài chân trời này còn có những chân trời khác, rằng tri thức là vô tận, và cách duy nhất để có thế tiếp cận từng phần với kho tàng tri thức đồ sộ liên tục đổi mới của nhân loại là phải có một lòng say mê học tập, một phương pháp tự học thích hợp, và một nền GD trọn đời. Trong các trường ĐH ở các nước phương Tây, bên cạnh những mái đầu xanh thì có cả những mái đầu muối tiêu và bạc trắng. Nhiều người quay lại trường Đại học trong những chương trình có tên gọi là "life-long learning" (học trọn đời) để bổ sung kiến thức cho công việc hiện tại, tái đào tạo để chuyển đổi sang một công việc thú vị hơn, hay thuần túy chỉ để thỏa mãn nhu cầu về tri thúc không mệt mỏi. Chính sách của Nhà nước về giáo dục và đào tạo đóng một vai trò quan trọng trong việc khuyến khích người dân đào tạo lại, tự học, và học trọn đời.

Đỉnh cao và điểm hội tụ của nỗ lực tự học, tự tìm tòi của sinh viên trong trường đại học là hoạt động nghiên cứu khoa học. Đáng tiếc là hoạt động nghiên cứu khoa học của SV. Hiện nay, ở nhiều trường mang nặng tính phong trào mà ít chú trọng vào mục tiêu cơ bản và sâu xa hơn, đó là rèn luyện cho sinh viên khả năng tư duy độc lập, sáng tạo, óc ham học hỏi, khả năng tự học và tự khám phá.

Làm việc theo nhóm

…Nhiều người trong chúng ta đã quá quen với cách nghĩ là nếu người đối thoại đúng thì mình phải làm sai và ngược lại. Khi ấy bản ngã quá cao của chúng ta không thể chấp nhận được những thất bại và bằng mọi cách chúng ta phải chiến thắng. Những người như thế nghĩ theo cách nghĩ của Tổng thống Mỹ Bush - “hoặc là bạn hoặc là kẻ thù”, cách nghĩ hẹp hòi mà cả thế giới lên án.

SV cần biết công tác và làm việc theo nhóm. Câu chuyện về "người Trung Quốc xấu xí" phê phán một cách nặng nề tinh thần hẹp hòi và bất cộng tác của người Trung Quốc. Thế mà ai đã từng có dịp học tập hay sinh sống ở nước ngoài đều nhận thấy rằng tính cộng đồng và khả năng hợp tác của người Trung Quốc luôn cao hơn người VN chúng ta một bậc. Trong khi đó, yêu cầu phát triển của mỗi cá nhân, cộng đồng, và toàn xã hội - đều đòi hỏi mỗi cá nhân biết hợp tác, nhiều khi phải thỏa hiệp, để đạt mụcđích chung.

Khi nghe nói đến hai chữ "thỏa hiệp", thường người ta nghĩ ngay đến một điều gì xấu xa. Tuy nhiên, nếu chúng ta quan sát kỹ công việc hằng ngày thì thấy rằng nếu mọi nỗi bất đồng đều có thể bàn bạc và thỏa hiệp được thì có thể làmcho tất cả các bên cùng có lợi. Thỏa hiệp ở đây không có nghĩa là buộc một người phải từ bỏ mềm tin, ý thức họ hay quan niệm của mình. Đơn giản hơn thế, thỏa hiệp là hai bên tôn trọng ý kiến của nhau, cố tìm ra những điểm tương đồng và lấy chúng làm xuất phát điểm cho một vấn đề khác. Chỉ có như thế mới đi được đến trạng thái hai bên cùng thấy hài lòng (win-win). Nhiều người trong chúng ta đã quá quen với cách nghĩ là nếu người đối thoại đúng thì mình phải sai và ngược lại, và khi ấy bản ngã quá cao của chúng ta không thể chấp nhận được thất bại và bằng mọi các bị chúng ta phải chiến thắng. Những người như thế nghĩ theo cách nghĩ của Tổng thống Mỹ Bush - "hoặc là bạn hoặc là kẻ thừ” - cách nghĩ hẹp hòi mà cả thế giới lên án.

Tạo cho SV cơ hội cộng tác và làm việc theo nhóm giúp họ làm quen với việc hợp tác, với việc tôn trọng quan điểm của nhau, với việc biết thỏa hiệp và dàn xếp để đạt tới mục đích chung. Làm việc nhóm còn giúp SV nhát triển kỹ năng lãnh đạo, một phẩm chất vốn rất khan hiếm và không thề thiếu được trong bất kỳ một xã hội hiện đại nào.

Lòng tự trọng

… Khi một người học sinh biết rằng vì thầy của mình cũng đạo văn như ai, trích dẫn mà không trích nguồn, khi tồn tại một thị trường dịch vụ làm Luận án tiến sĩ - dành cho những người muốn thăng quan tiến chức, khi chức danh giáo sư có thể mua được… thì biết tìm văn ở đâu, ở đâu bây giờ và rồi những tâm hồn ngây thơ trong sáng ấy sẽ bị nhiễm độc vĩnh viễn!

SV cần được giáo dục lòng tự trọng. Sẽ là thiếu sót nếu không đề cập tới sự cần thiết phải giáo dục đạo đức cho SV. Từ trước đến nay, SV trong các trường Đại học vẫn được giáo dục đạo đức bằng các khẩu hiệu mang nặng tính hình thức và phong trào. Thiết nghĩ, chỉ cần giáo dục cho SV có lòng tự trọng, biết tự hào với những gì mình làm đúng và biết xấu hổ với những gì mình làm sai thì cũng đã là đủ. Nếu thế, SV sẽ không quay cóp và không mua điểm. Gần đây SV của một số trường đã mạnh dạn đưa ra một tuyên bố chung trên diễn đàn SV của trường rằng: "quay cóp là nhục nhã". Khi SV đã nhận thức được rằng, trong môi trường học vấn, không có gì xấu xa hơn là đánh cắp kiến thức của người khác rồi tự nhận là của mình thì đã có một hy vọng xây dựng được một nền học vấn thực sự.

Tuy nhiên, lòng tự trọng và đức tính trung thực không phải tự nhiên mà cờ, hơn nữa, nó có thể bị mai một dưới sự tác động liên tục của môi trường xấu. Từ lâu, ở mỗi trường Phổ thông chúng ta đều thấy trưng một khẩu hiệu rất lớn: "Tiên học lễ, hậu học văn", nhưng đường như người ta quên mất rằng "lễ" và "văn" không phải tự nhiên mà có, và nếu trong môi trường của học sinh mà khan hiếm lễ, thiểu phát văn thì học sinh biết học chúng tử đâu? Khi một người học sinh biết rằng vị thầy của mình cũng đạo văn như ai, trích dẫn mà không trích nguồn; khi tồn tại một thị trường dịch vụ làm Luận án tiến sĩ thuê dành cho những người muốn thăng quan tiến chức, khi chức danh giáo sư có thể muađược… thì biết tìm văn ở đâu, lễ ở đâu bây giờ; và rồi những tâm hồn ngây thơ trong sáng ấy sẽ bị nhiễm độc vĩnh viễn!

Để sinh viên có lòng tự trọng thì trước hết họ cần được tôn trọng. Sự tôn trọng này phải được thể hiện ở thái độ của người thày đối với học trò. Thầy hãy xem người học trò, không phải là các cô bé, cậu bé ngây thơ mà mình muốn bảo ban thế nào cũng được, mà phải nhìn họ như là chủ nhân của đất nước, và thậm chí có thể là thầy của mình sau này.

Như vậy, để có những SV có đạo đức, có lòng tự trọng thì ngoài nhà trường ra, gia đình và xã hội đóng một vai trò vô cùng quan trọng. Toàn xã hội hãy trân trọng họ như trân trọng những chủ nhân thực sự của đất nước. Khi ấy, tự bản thân họ sẽ ý thức được nghĩa vụ của mình đối với cộng đồng và dân tộc.

Bài viết này thảo luận về một số mục tiêu, phương pháp, và nội dung giáo dục sinh viên trong môi trường giáo dục đại học. Hay nói một cách khác, bài viết nêu lên một hệ tiên đề (tuy có thể còn chưa đầy đủ) về những phẩm chất mà SVDH cần phải có, từ đó suy luận ra các hệ quả về phương pháp và nội dung GD của hệ thống GDĐH nước ta trong bối cảnh đất nước đang phải đối diện với vô vàn thách thức của phát triển, toàn cầu hóa và hội nhập. Để VN có thể hội nhập một cách toàn diện và sánh vai được với cả thế giới thì sinh viên, những chủ nhân tương lai của đất nước, phải có khả năng tự mình tìm ra con đường đi của chính mình và có đủ bản lĩnh, trí tuệ, và tự tin để đi trên con đường ấy. Con đường ấy bắt đầu từ trướng phổ thông và được định hình trong các trường ĐH. Nền GDĐH của VN phải tự đổi mới để có thể gánh vác trọng trách này của đất nước.