Nhận diện lại tính cách người Việt

09:09 SA @ Thứ Ba - 07 Tháng Bảy, 2009

Vấn đề tòa soạn đặt ra đã nhận được sự tán thành của những vị khách mời tham dự tọa đàm. Giáo sư Hoàng Tụy cho biết từ lâu, qua kinh nghiệm giảng dạy, ông đã nhận thấy một số đặc điểm có tính hạn chế chung của nhiều thế hệ học trò: thiếu một khả năng đào sâu trong tư duy, thiếu đầu óc tưởng tượng, thiếu khả năng kiên trì, đi đến cùng trong những tham vọng đạt đến bằng được những thành tựu đỉnh cao. Kinh nghiệm đó buộc ông phải suy nghĩ đến những hạn chế trong tính cách của người Việt nói chung. Kinh nghiệm này của Giáo sư Hoàng Tụy cũng được ông Trần Ngọc Vương cùng chia sẻ. Ngay từ khi mới bắt đầu sự nghiệp nghiên cứu và giảng dạy lịch sử quốc văn ở bậc đại học, ông đã đặt ra mục tiêu tìm hiểu đặc điểm phong cách tư duy của người Việt, nhận chân chân dung tinh thần của người Việt. Mục tiêu đó đã đươc hiện thực hóa thành nhiều công trình nghiên cứu mà theo cảm nhận của cá nhân ông là có sự cộng hưởng trong xã hội. Từ góc nhìn khác, nhà nghiên cứu Đỗ Lai Thúy cho rằng ẩn sâu trong tâm lí của dân tộc Việt, thể hiện qua kho tàng folklore, có một thứ tâm lí nguy hiểm của người Việt tự ảo tưởng về chính mình và khả năng thành công của chính mình. Tâm lí đó thể hiện qua những câu chuyện về những ông Trạng chân đất, những ông Trạng Lợn, Xiển Bột là rất rõ. Tất nhiên, tâm lí đó không phải chỉ có ở riêng người Việt nhưng điều đó càng có nghĩa là chúng ta phải nhận thức lại về chính mình.

Như vậy, rõ ràng nhu cầu nhận thức lại về chính mình là một nhu cầu có thật đối với người Việt trong hoàn cảnh hiện nay. Nhà văn Nguyên Ngọcđã so sánh hoàn cảnh của Việt Nam ngày nay với một thế kỉ trước, thời điểm những phong trào Duy tân diễn ra. Ở cả hai thời điểm, Canh tân và Phục hưng dân tộc đều là những yêu cầu có tính cách sống còn. Và trong cả hai thời điểm, vấn đề tự phê phán luôn là một trong những vấn đề có tính cách xương sống. Ông cũng cho rằng cần nhất thiết phải "đánh đổ" một tâm lí coi việc nói về những nhược điểm của chính dân tộc mình như một điều cấm kị. Với quan niệm trước hết, cần phải làm một cuộc "tổng kiểm kê" tất cả mọi đặc tính của người Việt một cách khách quan và lạnh lùng nhất, TS.Nguyễn Quang A nhìn nhận công việc của những người như ông Vương Trí Nhàntìm kiếm "thói hư tật xấu" của người Việt là một việc làm có ý nghĩa.

Cũng cần phải nhắc lại là quá trình nhận thức lại những đặc tính của người Việt cũng là một công việc được nhiều vị học giả, nhà nghiên cứu tiền bối có toan tính hoặc đã thực sự thực hiện. Trong những người này, có thể kể đến cố Giáo sư Trần Quốc Vượng, cố Giáo sư Cao Xuân Hạo và đặc biệt, cố Giáo sư Trần Đình Hượu với công trình Đến hiện đại từ truyền thống. Tuy nhiên, từ đây, vấn đề đặt ra là công việc này cần phải được tiến hành như thế nào. Nhà nghiên cứu Trần Ngọc Vương cho rằng cần phải tìm hiểu vấn đề trong chiều sâu chứ không phải chỉ là những vấn đề manh mún, vụn vặt. Không thể chỉ thỏa mãn với việc liệt kê những sự kiện, với những nhận xét, dù hết sức thuyết phục và hấp dẫn về tính cách người Việt. Phải giải thích và cắt nghĩa tất cả những biểu hiện đó. Quan điểm của ông Vương đã nhận được sự tán thành của tất cả các vị khách mời. Không những vậy, theo nhà văn Nguyên Ngọcmột trong những yếu tố quan trọng nhất để tìm hiểu tính cách người Việt là cần phải nhận thức lại lịch sử. Sau một thời gian dài chiến tranh với yêu cầu tuyên truyền được đặt lên hàng đầu, ngày nay, lịch sử Việt Nam cần phải được viết lại, viết lại không có nghĩa là "viết ngược" mà là viết đúng hơn, gần hơn với sự thật lịch sử, khách quan, khoa học hơn. Từ một phía khác, theo quan điểm của nhà thơ Lê Đạtcho rằng cần phải thấy đặc tính dân tộc là một tiềm năng và có tính động. Những gì hôm qua là tích cực thì lại có thể là tiêu cực với ngày hôm nay. Cần phải sống vì cái hiện tại, cái tương lai chứ không phải vì quá khứ.

Từ xuất phát điểm có tính định hướng nói trên, các nhà nghiên cứu đã quay lại với vấn đề những yếu tố chi phối đặc tính dân tộc Việt. Nhà nghiên cứu Trần Ngọc Vương cho rằng trong hai trục tồn tại và phát triển, toàn bộ lịch sử Việt Nam chủ yếu chỉ xoay quanh trục tồn tại. Những thành tựu lớn nhất của người Việt trong lịch sử đều liên quan đến việc khẳng định và bảo vệ sự tồn tại. Với vị trí địa lí đặc biệt, đối với người Việt, tồn tại được đã là một kì tích và đòi hỏi một phẩm chất cao quý. Đó là một yếu tố mà bàn đến tính cách Việt phải tính đến. Thế nhưng, chính vì nhu cầu tồn tại luôn được đặt lên hàng đầu nên những hạn chế của tính cách người Việt đều tập trung vào mệnh đề phát triển.

Một số vị khách mời tuy đồng thuận với luận điểm của ông Vương nhưng cho rằng đó không phải là nguyên nhân duy nhất. Theo ông Đỗ Lai Thúy, một trong những đặc điểm lịch sử quan trọng tạo quyết định những đặc điểm của tính cách người Việt đó chính là sự tồn tại dai dẳng trong lịch sử của xã hội tiểu nông. Ngay từ yếu tố địa lí, hệ sinh thái tiền sử Đông Nam Á mà trong đó có Việt Nam là hệ sinh thái phổ tạp, có mọi thứ nhưng mọi thứ đều manh mún. Từ đó dẫn đến sự xuất hiện sớm và sự tồn tại kéo dài của tính cách tiểu nông cở sở của chế độ quân chủ chuyên chế. Trong hoàn cảnh xã hội hiện nay, đề cao các giá trị của văn hóa làng xã cũng chính là một cách duy trì và đề cao những giá trị tiểu nông và trên một phương diện nào đó đã dung dưỡng những tính xấu của người Việt.

Từ ý kiến của GS. Phạm Duy Hiển về những đặc điểm lịch sử chi phối sự hình thành tính cách dân tộc, bắt đầu từ, buổi tọa đàm mở rộng sang vấn đề hệ quả của sự tồn tại kéo dài của các chế độ có tính cách chuyên chế trong lịch sử Trung đại Việt Nam đối với sự hình thành và phát triển của giới trí thức. Theo ông Trần Ngọc Vương trong bốn loại hình nhà Nho chính (nhà tư tưởng, học giả, ông quan và người nghệ sĩ), lịch sử phát triển của Nho giáo Việt Nam thiếu vắng gần như hoàn toàn hai loại hình đầu tiên. Từ đây, đặt ra vấn đề những thiếu hụt có tính lịch sử của tầng lớp trí thức ở Việt Nam và những tác động nhiều mặt của nó đến sự phát triển của xã hội.

Những khách mời cuộc tọa đàm đều cho rằng trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập sâu vào quá trình toàn cầu hoá, đây là một vấn đề quan trọng cấp thiết và cần có sự trao đổi của nhiều tầng lớp xã hội trên diễn đàn của Tia Sáng.

PV. Tia Sáng

LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Về tật xấu của người Việt: Tre Việt Nam trong thế kỷ 21

    09/05/2008Phong DoanhĐây là lần thứ hai trong cuốn sách nhỏ này tôi lại viết về tre, cây tre Việt Nam. Nói như ai đó, đã ngàn đời nay tre và người là đôi tri kỷ. Tre mọc thành bụi, thành bờ, thành lũy trong mọi làng quê. Nhà thơ Nguyễn Duy trong bài "tre xanh" có câu " thân gầy guộc lá mong manh, mà sao nên lũy, nên thành tre ơi"...
  • Người Việt có xấu xí thật không?

    07/06/2016Linh ThủyNgười Việt xấu hay không xấu không phải bởi vì họ vốn thế. Đó không phải là những giá trị bất biến, và tất nhiên là không đáng bi quan.
  • Chỉ tên những tật xấu của người Việt thời nay

    01/03/2016TS Phạm Gia MinhChúng ta hãy cùng nhau lên một danh mục, tạm gọi là “Danh mục các thói hư, tật xấu của người Việt thời nay" nhằm “vạch mặt, chỉ tên” càng chính xác càng tốt những biểu hiện tinh vi và đa dạng của nó.
  • Một đóng góp vào việc nhận dạng con người Việt Nam hôm nay

    29/11/2014Vương Trí NhànCó những cuốn sách làm cho người đọc căm ghét cuộc sống( chẳng hạn; một số tác phẩm hiện thực phê phán); có những cuốn sách làm cho người đọc thêm yêu đời nhiều hơn. Còn qua những trường hợp như Thời xa vắng của Lê Lựu, đọc xong, tự nhiên tôi cứ thấy tiếc đời...
  • Ngàn lẻ một chuyện về... người Việt xấu xí

    30/03/2009Độc giảNhững câu chuyện kể của độc giả Tuần Việt Nam về tính xấu của người Việt mà ta có thể bắt gặp trên.. mọi ngả đường.
  • Hội thảo về sự “xấu xí” của người Việt

    23/03/2009Tùng NguyênDù còn nhiều quan điểm bất đồng về nguyên nhân dẫn đến tâm thế, tư duy và lối sống của người Việt hiện nay nhưng hầu hết các học giả đều cho là: người Việt hiện nay… xấu xí...
  • Người Việt không xấu xí

    05/02/2009Nhà văn Nguyễn Quang ThânXem ra trong cuốn "Người Trung Hoa xấu xí" của Bá Dương, cái đức xấu nhất, nổi tiếng nhất, mà từ nhà văn Lỗ Tấn đến ông Bá Dương đều nhấn mạnh là phép thắng lợi tinh thần vô địch của người Trung Hoa.
  • Phản đề của “người Việt xấu xí”

    12/01/2007Thiên LươngNgười Việt không ít tính xấu, nhưng cũng cần xét về nguyên nhân, về cội rễ của những thói tật ấy thay vì ngồi nhìn và chỉ trích nó như một khoái cảm. Nhìn vào cái xấu phải có cái tốt làm đối trọng.
  • “Để người Việt Nam tự nhận thức...”

    12/09/2006Nguyên An thực hiệnTự nhận là đang làm công việc “chưa ai khai phá”, nhà phê bình văn học Vương Trí Nhàn, “người hay nói về nhược điểm của đồng nghiệp”, đang góp nhặt những lời người xưa cảnh tỉnh về thói hư tật xấu của người Việt từ nhiều nguồn tư liệu khác nhau và dự định sẽ in thành sách. Chúng tôi có cuộc trò chuyện với ông về công trình này...
  • Hạn chế của tư duy, nhận thức người Việt

    09/09/2006GS, TS Tô Xuân Dân và TS. Nguyễn Thành CôngXét về mặt bản chất, tư duy, nhận thức của người Việt Nam có một số hạn chế cần khắc phục sau đây: Bệnh "cá nhân chủ nghĩa". Trong một thời gian khá dài, tại các đợt học tập chính trị, chỉnh huấn từ những năm 1952 - 1960 đều lấy việc chống chủ nghĩa cá nhân làm chủ đề chính cho các sinh hoạt và rèn luyện đạo đức, tư tưởng...
  • Người Việt trong mắt ai?

    23/03/2006Hồng Quyền... những tiếng cười hô hố vang lên. Có những đoạn bình luận về mông, về ngực hết sức thô tục dành cho... người đẹp.
  • Con người Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại

    09/02/2003Xuân Hà lược ghi (từ kết luận của chương trình nghiên cứu KX – 07)Trong các di sản truyền thống, bên cạnh mặt tích cực cũng hàm chứa mặt hạn chế, những phản giá trị. Trên đại thể, những mặt tiêu cực và hạn chế của di sản truyền thống VN cũng bộc lộ khá rõ mà những nét nổi bật nhất là tính cục bộ, địa phương, tâm lý bình quân chủ nghĩa gắn với thái độ “cào bằng”, ghen ghét, đố kỵ những người trỗi vượt hơn mình, tinh thần cầu may, tác phong tùy tiện, thiếu ý thức tổ chức kỷ luật, lối làm ăn nhỏ, manh mún, không biết lo xa và hạch toán kinh tế, chưa tôn trọng con người cá nhân chủ thể, tư duy phân tích, thực nghiệm và luận lý kém...
  • 10 đặc điểm của người Việt

    22/08/2005Đây là bộ 10 đặc điểm của người Việt do người nước ngoài nhìn và bộ 9 đặc điểm khác do người Việt tự nhìn mình (tham khảo)
  • Đi tìm nhân cách người Việt Nam

    05/01/2004KS. Trần Quốc KhảiThực sự mới ra khỏi chiến tranh hơn chục năm nay, người Việt Nam vẫn sống trong hào quang của chiến thắng. Kém về thể lực và trí lực, cộng với niềm tự kiêu đôi khi không tỉnh táo, thế hệ trẻ Việt tuy đã bắt đầu chuẩn bị cho cuộc bứt phá trong tương lai, nhưng chỉ số nhân cách của người Việt Nam hiện đại đang ở đâu? Dưới kết quả nghiên cứu khoa học về nhân văn trên cơ sở vật lý và toán học, câu trả lời ấy là...
  • xem toàn bộ