Bi kịch phi lý của phát xít đối với nhân tài

09:40 CH @ Chủ Nhật - 08 Tháng Năm, 2016

Cuốn tự truyện của Primo Levi "Có được là người" kể về những ngày tháng sống và làm việc trong nhà tù của phát xít của một nhà hóa học, bên vực thẳm của cái chết, sự tha hóa, cuộc đấu tranh vô vọng để tồn tại và làm người, đã thu hút sự chú ý của độc giả toàn thế giới và nó xứng đáng với địa vị một trong những kiệt tác văn chương.

Cuốn tự truyện của Primo Levi kể về những ngày tháng sống và làm việc trong nhà tù của phát xít của một nhà hóa học, bên vực thẳm của cái chết, sự tha hóa, cuộc đấu tranh vô vọng để tồn tại và làm người, đã thu hút sự chú ý của độc giả toàn thế giới và nó xứng đáng với địa vị một trong những kiệt tác văn chương.

Giá trị mà tác phẩm đem lại không chỉ ở chỗ nó đã lột tả được sự thật về chủ nghĩa phát xít, một cơn điên rồ của lịch sử, mà nó còn cho người ta thấy những sự phi lý của lịch sử có thể xảy ra ở bất kỳ đâu và bất kỳ lúc nào. Tác phẩm cũng khẳng định, dù trong hoàn cảnh nào, cuối cùng chiến thắng sẽ thuộc về con người.

Sự phi lý của một lý tưởng

Những trang viết của Primo Levi về hệ thống nhà tù của phát xít, đã cho thấy chúng không hẳn là nhà tù đơn thuần. Chúng là một thứ xã hội kỳ quái, những thử nghiệm về vấn đề khai thác con người, sử dụng họ khi họ còn "có ích" cho chế độ phát xít.

Quả đúng như vậy. Nếu như chủ nghĩa phát xít chỉ đơn thuần là sự phân biệt chủng tộc và tàn sát người Do Thái thì chúng không cần các trại tập trung đầy tai tiếng trở thành vết nhơ của lịch sử, mà chúng chỉ cần các pháp trường bí mật, cái cách chúng vẫn sử dụng với người chống đối. Các trại tập trung được xây dựng với quy mô khổng lồ, chính là để khai thác con người, khi họ sống, thậm chí lúc họ đã chết, để phục vụ cho lý tưởng xây dựng một siêu cường thống lĩnh.

Là một nhà hóa học người Do Thái giỏi chuyên môn và biết nhiều ngôn ngữ, Primo Levi theo những nhà kháng chiến lập căn cứ ở trong rừng sâu, nhưng ông vẫn bị lùng bắt. Thay vì bị xử tử, chúng đem ông về tại tập trung và đưa vào làm việc trong một nhà máy sản xuất cao su nhân tạo.


Nhà tù Auschwitz

Primo Levi đã mô tả về cái trại tập trung kiêm "trung tâm" nghiên cứu ứng dụng khoa học mà ông đã trải qua như sau:

Đằng sau hàng rào của nó không mọc nổi một cọng cỏ, mặt đất đẫm những thứ nước bùn và dầu độc địa, chẳng có gì sống ngoài máy móc và nô lệ, và trong hai nhóm đó thì máy móc còn có vẻ sống hơn cả con người.

Không chỉ người Do Thái có tiếng là thông minh mà có lẽ là trí thức ở khắp nơi trên thế giới, nơi nào mà phát xít với bàn tay sắt của nó đến được, chúng cũng sẽ dùng vũ lực bắt đem về để sử dụng.

Buna lớn như một thành phố: ngoài các sếp và kỹ sư người Đức ở đây còn có bốn mươi nghìn người nước ngoài, nói khoảng mười lăm đến hai mươi thứ tiếng khác nhau (...) Riêng Lager của chúng tôi (Jundenlager, Vernichtungslager, Kazett) đã cung cấp khoảng mười nghìn lao động thuộc tất cả các quốc tịch ở châu Âu. Chúng tôi là nô lệ của nô lệ, ai cũng có thể sai bảo, tên chúng tôi chỉ là những con số xăm trên tay và may trên ngực áo.

Không có sự lựa chọn nào hết. Những người "vô ích" ốm đau, yếu ớt, chống đối, không đáp ứng được công việc... sớm hay muộn cũng bị đưa tới phòng hơi ngạt. Những người còn lại, chỉ có một con đường phục tùng.

Dĩ nhiên sự phục tùng chỉ là bắt buộc, hình thức, không ai là tự nguyện và thực sự trung thành. Để cai trị họ, chế độ nhà tù đưa ra những thứ "vũ khí" là cái đói, cái rét, thậm chí bệnh dịch. Sự sợ hãi bảo đảm cho sự phục tùng và trung thành.

Nhưng, sự sợ hãi khiến con người trống rỗng, tê dại, có quá ít người có thể sáng tạo và cống hiến trong bối cảnh như vậy. Nhiều người không còn nhớ nổi mình là ai. Thậm chí, họ càng chóng chết hơn cả sự trù tính của cai ngục. Nhân lực chất lượng cao luôn hao hụt dù được bổ sung không ngừng, mà những kẻ hấp hối vì kiệt quệ thì ngày càng nhiều. Sự bất lực của những nhà tù kiêm trung tâm khoa học này, đôi khi dẫn đến sự bối rối hoang mang cho chính những kẻ khai sinh ra nó. Những cái chết vô nghĩa diễn ra hàng ngày, mà những thành tựu về khoa học công nghệ thì chẳng bao giờ có.

Sự bế tắc là vô tận, nhưng người ta không biết phải làm như thế nào. Cuộc sống trở thành cỗ máy giết người.

Cho đến những ngày cuối cùng của cuộc chiến, kế hoạch khánh thành nhà máy vẫn được đề cập. Nhưng điều đó đã không bao giờ xảy ra. Quân đội Nga đã đến. Nhưng trước lúc đó, tuyệt đại đa số các tù nhân đã được đưa đi. Hoặc người Đức không muốn họ thuộc về đồng minh, hoặc người ta vẫn ấp ủ một giấc mơ hão huyền là sẽ tiếp tục công việc ở một nơi nào đó, để lại sau lưng một nhà máy khổng lồ chưa bao giờ được chính thức khánh thành cùng với linh hồn của nhiều chục ngàn những người ưu tú của châu Âu, đã chết thảm trong giá lạnh và sự khổ ải cùng cực.

Sứ mệnh của người trí thức trong xã hội không vì con người

Primo Levi


Chính những "giá trị" sẵn có mà một bộ phận trí thức châu Âu đã thoát chết trong các trại tập trung. Phát xít không thể không cần đến trí tuệ của họ. Nhưng, trong điều kiện ngục tù man rợ, bản thân người trí thức cũng bị tha hóa và đánh mất đi các phẩm chất của mình, nói đúng hơn là họ dần dà không nhớ mình là trí thức nữa.

Những người may mắn thì chẳng nhớ gì đến khoa học và đam mê sáng tạo mà đơn giản chỉ mong mình được sống, có chút gì đó khá khẩm hơn những người khác.

Nhiệt độ trong phòng thí nghiệm thật tuyệt: nhiệt kế chỉ 24 độ. Chúng tôi tự nhủ mình có thể cọ dụng cụ thủy tinh, quét nhà, mang những bình hydro, bất cứ việc gì, miễn là được ở lại đây, và vấn đề mùa đông của chúng tôi đi qua.

Một số khác thì cố gắng làm mọi việc, dù là đê tiện, để đảm bảo cho mình một vị trí. Henri là một người như thế. Anh ta "hai mươi tuổi, cực kỳ thông minh, biết nói tiếng Pháp, tiếng Đức, tiếng Anh, tiếng Nga với tri thức khoa học và xã hội tuyệt hảo". Nhưng để tồn tại, anh ta không từ một thủ đoạn thâm độc nào: "Tàn khốc, xa cách, đóng kín trong cái vỏ bọc của anh ta, kẻ thù của tất cả, xảo quyệt lạ lùng và không thể hiểu nổi, giống như con rắn trong sáng thế ký".

Một vài trường hợp hi hữu đã vùng lên, thậm chí đưa vũ khí vào trong trại để nổi loạn, nhưng lập tức bị dập tắt ngấm. "Quân Nga có thể đến, họ sẽ chẳng tìm thấy gì ngoài lũ chúng tôi đã quy phục, đã tắt ngấm, chỉ xứng buông xuôi đến cái chết đang chờ chúng tôi".

Tuy vậy, không phải mọi thứ đã bị ngục tù xóa trắng. Tự trong một nền văn hóa sâu xa mà lịch sử đã tạo ra cho con người, đâu đó, trong những tù nhân, người ta vẫn mong muốn, và thực sự thấy được bóng dáng của chính họ. Nhân vật Lorenzo là một người như thế.

Cái kiểu tốt bụng nhẹ nhàng và tự nhiên của anh đã liên tục nhắc nhở tôi rằng vẫn còn một thế giới ngay bên ngoài cái thế giới của chúng tôi, còn có một điều gì đó, một ai đó vẫn trong sáng và tròn đầy, không bị nhiễm bẩn, không lây thù nghịch, xa lạ với lòng căm ghét và nỗi sợ hãi, một điều khó định nghĩa nổi, một mầm nhỏ nhoi của cái thiện, và do đó đáng để sống vì nó.

Primo Levi, bằng tác phẩm của mình, cuối cùng đã không phủ định con người, từ sự tàn bạo của phát xít đến sự thỏa hiệp, đầu hàng và tha hóa của các nạn nhân, mà đã nói lên khao khát về nhân tính, về đạo đức, một khao khát mãnh liệt, đang ấp ủ mầm sống tương lai.

Những người tù đã hi vọng rất nhiều, hi vọng vào niềm tin tôn giáo, hi vọng vào cái đẹp, sự may rủi, những nỗ lực đôi khi hèn hạ của cá nhân, mong chờ sự nhầm lẫn của kẻ thù... nhưng có lẽ chẳng có tình cảm nào đẹp đẽ và gần gũi hơn là niềm tin vào những con người đích thực ở quanh mình, tin vào chính vẻ đẹp của từng cá nhân con người. Rõ ràng Primo Levi đã viết nên một tác phẩm bi tráng, để tôn vinh con người trong một hoàn cảnh lịch sử thực dụng, ảo tưởng, ngu ngốc và phi nhân tính.

Người ta sẽ nhớ mãi những dòng văn trong tác phẩm này, chúng đẹp đẽ và tráng lệ biết bao:

Lorenzo là một con người, tình người của anh thanh khiết, không bị vấy bẩn. Anh ở ngoài cái thế giới của những tiêu cực. Nhờ Lorenzo mà tôi đã không quên rằng bản thân mình cũng là một con người.

LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Bàn về Hiền tài

    17/03/2017Nguyễn Tất ThịnhỞ bài này tôi viết về Hiền Tài ( như cách nói xưa về Người Giỏi có Đức - mà nếu ai đó thiếu một trong hai điều này thì nguy cơ gây hại cao hơn nhiều so với cơ hội mà họ có thể mang lại cho Xã hội – vì sự ảnh hưởng của Tài hoặc Đức với công chúng không hề nhỏ ). Tôi suy tư về trường hợp của Người Xưa, cô đọng lại thật ngắn, nén lại cho tư tưởng tôi muốn truyền tải: Hiền tài luôn là yếu tố khởi động, trung tâm, dẫn dắt cho mọi sự nghiệp phát triển của Xã hội- Trước tác của họ chính là Công quả được Đời ghi nhận, gọi là Tư Tưởng…
  • Đọc "Chiếu dời đô" bằng đôi mắt hiện tại

    09/10/2010Vương Trí NhànTrong giai đoạn mới của sự phát triển đất nước, khi mà việc xây dựng nổi lên hàng đầu - "phát triển thật ra là một cách tốt nhất để bảo vệ một quốc gia" - thì việc trở lại với Chiếu dời đô của tiền nhân, luận giải bằng ngôn ngữ văn hóa chính trị thời hiện đại lại có một ý nghĩa riêng, nhà văn hóa Vương Trí Nhàn đặt vấn đề...
  • Cách mạng và sự hội tụ nhân tài

    21/08/2010Nguyễn Khắc PhêDịp hội tụ những người con ưu tú đã “có nhiều cống hiến trong lĩnh vực kinh tế, văn hoá, khoa học, góp phần xứng đáng vào sự nghiệp kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ và xây dựng Tổ quốc” (Lời Đại tướng Võ nguyên Giáp) đã nhắc tôi nhớ lại một bài học về sự hội tụ nhân tài, từ một sự trùng hợp kỳ lạ 65 năm trước, mà anh Phan Tân Hội, con trai luật sư Phan Anh - người đã cùng GS. Tạ Quang Bửu thành lập TTNTTH nói với tôi sau cuộc gặp gỡ...
  • Nhân tài và sử dụng nhân tài

    18/04/2007Nguyễn Trần Bạt, Chủ tịch / Tổng giám đốc, InvestConsult GroupTrước khi bàn về việc làm thế nào để phát hiện, bồi dưỡng, đào tạo và sử dụng nhân tài, cần xem xét lại quan niệm về nhân tài...
  • Hiền tài là nguyên khí Quốc gia

    13/12/2006Lê Hoài NamNgười hiền tài trước hết phải là người có trí thông minh và niềm khát vọng. Hai yếu tố đó giúp họ vượt qua những khó khăn trở ngại để theo đuổi đúng nghề nghiệp mà mình yêu thích. Người hiền tài thường biểu hiện sự đam mê đến cháy bỏng trong công việc, không sợ thất bại, biết cách chấp nhận sự rủi ro, tìm mọi phương cách làm cho công việc mang lại hiệu quả cao nhất...
  • Trọng dụng hiền tài

    07/11/2006Vương Hiên NgoạiCâu “Hiền tài là nguyên khí Quốc gia" trích trong văn bia QuốcTửGiám đã nhanh chóng trở thành câu đầu lưỡi của các quan chức (kẻ sử dụng hiền tài) và trí thức (kẻ hiền tài) nước ta. Và thế rồi phong trào tìm hiền tài và phấn đấu trở thành hiền tài được khởi động.
  • Nhân tài tiềm ẩn đang chờ con mắt tinh đời của người lãnh đạo

    25/09/2006Nguyễn Văn ChiểnNgày xưa có chuyện LưuBị ba lần đến cầu Khổng Minh ra giúp mình xây dựng cơ đồ. Đó là chuyện người lãnh đạo cấp cao tìm đến người tài để giúp cho sự nghiệp của mình. Bên ta NguyễnTrãi đã rời Đông quan vào rừng núi Lam Sơn giúp Lợi xây dựng nghiệp lớn, đó là bước đi ngược lại: người tài tìm đến minh chủ. Cách đây đúng 60 năm, Hồ Chí Minh đã trao việc xây dựng đội quân cách mạng cho một trí thức trẻ mới ngoài 30 tuổi: người đã nhắm đúng người, trao đúng việc, con mắt tinh đời của Người đã tạo nên một nhân tài quân sự kiệt xuất của nước nhà, sánh ngang với Lý Thường Kiệt, Trần Quốc Tuán và Quang Trung…
  • Đôi điều về trọng dụng nhân tài

    25/07/2006Ánh HồngHiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyênkhí mạnh thì nước thịnh,nguyên khí yếu thì nước suy" bởi thế các bậc thánh đế, minh vương xưa nay không ai là người không lo chăm sóc, vunxới…” Trích văn bia Quốc Tử Giám.
  • Nhân tài nhìn từ hai phía

    09/01/2006Nhà báo Phan Quang...khi đi tìm minh chúa để phò, những người có tài không chỉ vì muốn thi thố tài năng, mà còn muốn được vinh hiển, có quyền cao chức trọng. Nghĩa khí không loại trừ nhu cầu vật chất. Đãi ngộ vật chất rất quan trọng song chưa hẳn là điều kiện tiên quyết trong việc sử dụng nhân tài
  • Nhân tài trong thời đại mới

    23/12/2005Chu HảoChưa có thời đại nào chúng ta lại cần có nhiều nhân tài và phải trọng dụng nhân tài như ở thời đại này. Bởi vì chính họ, những nhân tài là những cỗ máy cái quan trọng nhất sản xuất ra tri thức và biển tri thức thành của cải vật chất và tinh thần cho toàn xã hội. Chỉ có họ mới có năng lực vượt trội trong việc sử dụng tri thức cho phát triển...
  • Chúng ta đang bỏ phí nhân tài ?!

    18/11/2003Hiện nay, về số lượng người có học hàm học vị cao, Việt Nam đứng đầu ở khu vực Đông Nam Á. Song vì sao các trường đại học (ĐH) tốt nhất của ta lại được xếp loại thấp hơn khoảng 50 bậc so với Thái Lan, còn khoa học công nghệ (KHCN) của ta tụt hậu so với Thái Lan khoảng 30 năm? Mấu chốt vấn đề nằm ở chỗ, "thực" - "ảo" trong khoa học vẫn còn lẫn lộn; các nhà khoa học thực sự chưa được nhìn nhận đúng và chưa được tạo điều kiện tốt nhất có thể để làm việc; trong khi đó, các nhà lãnh đạo lại chưa tỏ rõ quyết tâm trọng dụng người tài...
  • Vấn đề đào tạo nhân tài

    08/02/2003Nếu cứ để cung cách đào tạo nhân lực như hiện nay thì sẽ kéo dài tình trạng chậm tiến, phụ thuộc vào nước ngoài...
  • xem toàn bộ